Devletin şekli Madde 1 - Türkiye
Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin temel nitelikleri
Madde 2 - Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan,
Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk
devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
Madde 3 (1) Türkiye Cumhuriyeti, ülkesi ve milletiyle bölünmez
bir bütündür. (2) Resmî dili Türkçedir. (3) Bayrağı, şekli kanununda
belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. (4) Millî marşı "İstiklâl
Marşı"dır. (5) Başkenti Ankara'dır.
Devletin temel amaç ve görevleri
Madde 4 Devletin temel amaç ve görevi, insan haysiyetini
korumak, kişilerin hak ve hürriyetlerini kullanmalarının önündeki bütün
engelleri kaldırmak ve halkın huzur, güvenlik ve refahını sağlamak
suretiyle insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli
şartları hazırlamaktır.
Egemenlik
Madde 5 (1) Egemenlik kayıtsız ve şartsız Milletindir. (2)
Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yasama,
yürütme ve yargı organları eliyle kullanır. (3) Egemenliğin
kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa
bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir
Devlet yetkisi kullanamaz. (4) Milletlerarası ve milletlerüstü
kuruluşlara üyelikten kaynaklanan sınırlamalar saklıdır.
Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması
Alternatif 1: Madde 13 Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete
veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok
edilmesine veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde
sınırlandırılmasına imkân verecek şekilde yorumlanamaz.
Alternatif 2: Madde 13 (1) Anayasada yer alan temel hak ve
hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez
bütünlüğünü bozmaya ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik
Cumhuriyeti ortadan kaldırmaya yönelik eylemler biçiminde kullanılamaz.
(2) Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla
tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesine veya Anayasada
belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasına imkân verecek
şekilde yorumlanamaz.
Kişi hürriyeti ve güvenliği
Madde 18 (1) Herkes kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
(2) Kişi hürriyeti, aşağıdaki durumlarda, kanunun öngördüğü esas ve
usullere göre sınırlanabilir: a) Mahkemelerce verilmiş hürriyeti
kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; b)
Mahkeme kararının veya kanunda öngörülen yükümlülüğün yerine
getirilmesi; c) Küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne
çıkarılması için verilen kararın yerine getirilmesi; ç) Toplum için
tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya âlkol tutkunu,
serseri veya hastalık yayabilecek kişinin bir müessesede tedavi, eğitim
veya ıslahı için alınan tedbirlerin yerine getirilmesi; d) Usulüne
aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren kişinin ya da hakkında
sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen kişinin sınır dışı
edilmesi. (3) Yakalama ve tutuklama hâkim kararı ile olur. Tutuklama
kararı, suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler hakkında
ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini
önlemek amacıyla verilebilir. Hâkim kararı olmadan yakalama, ancak
suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, suçluluğu
hakkında kuvvetli belirtiler bulunan kişiyi mahkeme önüne çıkarmak
amacıyla veya ikinci fıkranın (c), (ç) ve (d) bentlerinde belirtilen
kişilerle ilgili olarak önleme amaçlı yapılabilir. (4) Yakalama ve
tutuklamanın usul ve esasları kanunla düzenlenir. (5) Yakalanan veya
tutuklanan kişiye, yakalama veya tutuklama sebepleri ve hakkındaki
iddialar herhalde yazılı, bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü
olarak derhâl; toplu suçlarda ise en geç hâkim huzuruna çıkarılıncaya
kadar bildirilir. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına
derhâl bildirilir. (6) Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en
yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç, en geç kırk sekiz
saat, toplu olarak işlenen suçlarda ise en çok dört gün içinde hâkim
önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hâkim kararı
olmaksızın hürriyetinden mahrum bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal,
sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir. (7) Tutuklanan kişilerin,
makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında
serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma, ilgilinin
yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasına veya hükmün infazını
sağlamak için bir güvenceye veya başka yükümlülüklerin yerine
getirilmesine bağlanabilir. (8) Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti
kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu
kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını
sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir.
Yargı merci kararını vermeden önce hürriyeti kısıtlanan kişiyi dinler.
(9) Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları
zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre Devletçe ödenir.
Din ve inanç hürriyeti
Madde 24 (1) Herkes din ve inanç hürriyetine sahiptir. Bu hak,
tek başına veya topluca, alenen veya özel olarak ibadet, öğretim,
uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama ve
bunları değiştirebilme hürriyetini de içerir. (2) Kimse ibadete, dinî
ayin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve düşüncelerini açıklamaya
zorlanamaz; dinî inanç, düşünce ve kanaatlerinden ve bunları
değiştirmekten dolayı kınanamaz, suçlanamaz ve farklı bir muameleye tâbi
tutulamaz. (3) İbadet ve dinî ayin ve törenler, kamu düzeninin, genel
sağlığın, genel ahlâkın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin
korunması amaçlarıyla sınırlanabilir.
Alternatif 1: (4) Devlet, eğitim ve öğretim alanındaki görevlerini
yerine getirirken, eğitim ve öğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî
inançlarına göre yapılmasını isteme hakkına riayet eder. Din eğitim ve
öğretimi, kişinin kendisinin, küçüklerin ise kanunî temsilcisinin
talebine bağlıdır. Devlet bu taleplerin gereğini yerine getirmekle
yükümlüdür.
Alternatif 2: (4) Devlet, eğitim ve öğretim alanındaki görevlerini
yerine getirirken, eğitim ve öğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî
inançlarına göre yapılmasını isteme hakkına riayet eder. Din kültürü ve
ahlâk öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler
arasında yer alır. Bu dersten muafiyet, kişinin kendisinin, küçüklerin
ise kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.
Alternatif 1: (5) Din ve inanç hürriyeti, Devletin sosyal, ekonomik,
siyasî veya hukukî temel düzenini din kurallarına dayandırmaya yönelik
eylemler biçiminde kullanılamaz. Alternatif 2: (5) Kimse, Devletin
sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel düzenini kısmen de olsa, din
kurallarına dayandırma veya siyasî veya şahsî çıkar yahut nüfuz sağlama
amacıyla, her ne suretle olursa olsun dinî veya din duygularını yahut
dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.
Alternatif 3: (5) Din ve inanç hürriyeti anayasal düzeni din kurallarına
dayandırmaya yönelik eylem biçiminde kullanılamaz.
İfade hürriyeti
Madde 26 (1) Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim
veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma
hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet, resmî makamların müdahalesi
olmaksızın haber veya fikir alma ya da verme serbestliğini de kapsar. Bu
fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan
yayınların izin sistemine bağlanmasına engel değildir. (2) Herkes, bilim
ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda
her türlü araştırma hakkına sahiptir. (3) Bu hak ve hürriyetlerin
kullanılması; millî güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın, genel
ahlâkın, başkalarının şöhret veya haklarının, özel veya aile hayatının
korunması, suçların önlenmesi, devlet sırrı olarak usûlünce belirtilmiş
bilgilerin açıklanmaması, yargının bağımsızlık ve tarafsızlığının
sağlanması, savaş kışkırtıcılığının engellenmesi, her türlü ayrımcılık,
düşmanlık veya kin ve nefret savunuculuğunun önlenmesi amaçlarıyla
sınırlanabilir.
Basın ve yayın hürriyeti
Madde 27 (1) Basın hürdür, sansür edilemez. (2) Basın
hürriyeti 26 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen sebeplerle
sınırlanabilir. (3) Yargılamanın amacına uygun olarak yerine getirilmesi
için kanunla belirtilecek sınırlar içinde hâkim tarafından verilen
kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayın yasağı konulamaz.
(4) Süreli veya süresiz yayın yapmak ve bu amaçla basımevi kurmak,
önceden izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz. (5) Kanuna
uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile
basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez
veya işletilmekten alıkonulamaz. Süreli veya süresiz yayınların suç
soruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel
hükümler uygulanır. (6) Süreli yayınların çıkarılması, yayın şartları,
malî kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla
düzenlenir. Kanunla haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe
yayınlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı şartlar konulamaz. (7)
Süreli ve süresiz yayınlar hâkim kararıyla, gecikmesinde sakınca bulunan
hallerde ise kanunun yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir.
Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat
içinde yetkili hâkime bildirir. Hâkim bu kararı en geç kırksekiz saat
içinde onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüz sayılır. Süreli yayınların
durdurulması da aynı hükümlere tâbidir; ancak bu yayınların kapatılması
sadece mahkeme kararıyla mümkündür. Toplatma, durdurma ve kapatmaya
ilişkin şartlar ile usul ve esaslar kanunla düzenlenir. (8) Masumiyet
karinesinin ihlâline yönelik yayın yapılamaz. (9) Düzeltme ve cevap
hakkı, ancak kişinin haysiyet ve şerefine dokunulması veya kendileriyle
ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır. Düzeltme ve
cevap yayınlanmazsa, yayınlanmasının gerekip gerekmediğine, hâkim
tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içinde
karar verilir. (10) Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek,
kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir. (11) Devletçe kamu
tüzelkişiliği olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile kamu
tüzelkişilerinden yardım gören haber ajanslarının ve radyo ve televizyon
yayınlarını denetleyen kurumun özerkliği ve tarafsızlığı esastır.
Siyasî Haklar ve Ödevler
Vatandaşlık
Madde 35 Alternatif 1: (1) Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı
olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. Alternatif 2: (1) Türkiye
Cumhuriyetine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkese, din ve ırk farkı
gözetilmeksizin Türk denir. Alternatif 3: (1) Vatandaşlık temel bir
haktır. Kanunun öngördüğü esaslara uygun olarak bu statüyü kazanan
herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. (2) Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşı babanın veya ananın çocuğu Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır.
(3) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda
belirtilen hallerde kaybedilir. (4) Hiçbir vatandaş, vatana bağlılıkla
bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.
Siyasî partilerin uyacakları esaslar
Madde 38 (1) Siyasî partilerin tüzük ve programları ile
fiilleri, insan haklarına, Devletin bağımsızlığı ve bölünmez
bütünlüğüne, demokrasiye, cumhuriyete ve lâikliğe aykırı olamaz. (2)
Partiler yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan ve Türk
tâbiyetinde olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddî yardım alamazlar.
(6) Anayasa Mahkemesi, birinci ve ikinci fıkra hükümlerine
aykırılık nedeniyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından
açılan davalarda, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî
partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen mahrum bırakılmasına ya
da kapatılmasına karar verebilir.
Alternatif 1: (7) Bir siyasî partinin kapatılmasına beyan veya
fiilleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesi'nin
kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazetede gerekçeli olarak
yayınlanmasından sonraki ilk milletvekilliği veya mahallî idareler
seçimlerinde aday olamazlar. Alternatif 2: (7) Bu fıkranın tamamen
çıkarılması. (8) Siyasî partilerin malî denetimi Sayıştay tarafından
yapılır. (9) Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, hukukî ve malî
denetimleri ile adayların seçim harcamaları demokratik esaslara uygun
olarak kanunla düzenlenir.
Eğitim ve öğrenim hakkı
Madde 45 (1) Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından mahrum
bırakılamaz. (2) Eğitim ve öğretim, demokratik, lâik, çağdaş bilim ve
eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu
esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. (5) Eğitim ve
öğretim dili Türkçedir. Türkçeden başka dillerde eğitim ve öğretim
yapılması ile ilgili esaslar, demokratik toplum düzeninin gereklerine
uygun olarak kanunla düzenlenir.
Alternatif 1: (6) Kılık ve kıyafetinden dolayı hiç kimse
yükseköğrenim hakkından mahrum bırakılamaz. Alternatif 2: (6)
Yükseköğretim kurumlarında kılık ve kıyafet serbesttir.
TBMM'nin Kuruluşu
Madde 51 (1) TBMM, genel oyla seçilen beşyüzelli
milletvekilinden oluşur. (2) Milletvekillerinden dörtyüzellisi kanundaki
esaslara göre belirlenen seçim çevrelerinden seçilir. Yüz milletvekili
ise siyasî partilerin ülke seçim çevresi için düzenleyeceği listelerden
nispî temsil esasına göre seçilir.
Seçim dönemi
Madde 52 (1) TBMM seçimleri dört yılda yapılır.
Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı
Madde 60 (1) Milletvekilleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve
sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki
Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkça
bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu
tutulamazlar. (2) Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri
sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya
çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Milletvekili hakkında
seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine
getirilmesi, milletvekilliği sıfatının sona ermesine bırakılır ve
milletvekilliği süresince zamanaşımı işlemez. Tekrar seçilen
milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden
dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Alternatif 1: (3) Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda
suçüstü hali dokunulmazlık kapsamı dışındadır. Ancak, bu halde yetkili
makam durumu hemen TBMM'ye bildirir. Alternatif 2: (3) Ağır ceza
mahkemesinin görevine giren suçlarda suçüstü hali ile zimmet, irtikâp,
rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma,
hileli iflâs, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma ve edimin ifasına
fesat karıştırma suçlarından dolayı bir milletvekilinin sorguya
çekilmesi ve yargılanması için Meclisin kararı aranmaz. Bu hallerde
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, durumu hemen TBMM'ye bildirir. (4)
Hakkında suç isnadı bulunan milletvekili, Meclis Başkanlığına başvurmak
suretiyle, isnad edilen suçla ilgili olarak dokunulmazlığından feragat
edebilir. (6) TBMM'deki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı
ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
Kanunların Cumhurbaşkanınca yayınlanması
Madde 66 (1) Cumhurbaşkanı, TBMM'ce kabul edilen kanunları
onbeş gün içinde yayınlar. (2) Cumhurbaşkanı yayınlanmasını uygun
bulmadığı kanunları bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği
gerekçe ile birlikte aynı süre içinde TBMM'ye geri gönderir.
Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, TBMM sadece uygun
bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tâbi
değildir. (3) TBMM geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun,
Cumhurbaşkanınca üç gün içinde yayınlanır. Meclis, geri gönderilen
kanunda değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu ikinci
fıkra hükümlerine göre tekrar Meclise geri gönderebilir. (4)
Cumhurbaşkanının onbeş gün içinde geri göndermediği veya yayınlamadığı
kanunlar Meclis Başkanı tarafından yayınlanır.
Toplantı ve karar yeter sayısı
Madde 73 (1) TBMM, yapacağı seçimler dahil bütün
birleşimlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır ve
Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu
ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı, hiçbir şekilde üye
tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. (2) Bakanlar
Kurulu üyeleri, TBMM'nin katılamadıkları oturumlarında, kendileri yerine
oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak, bir bakan kendi
oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir.
Cumhurbaşkanı nitelikleri ve tarafsızlığı
1. Alternatif: Referanduma sunulan metin
Madde 78 (1) Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek
öğrenim yapmış Türkiye TBMM üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili
seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından, halk tarafından
seçilir. (2) Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en
fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. (3) Cumhurbaşkanlığına TBMM
üyeleri içinden veya Meclis dışından aday gösterilebilmesi, yirmi
milletvekilinin yazılı teklifi ile mümkündür. Ayrıca, en son yapılan
milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı birlikte
hesaplandığında yüzde onu geçen siyasî partiler ortak aday gösterebilir.
2. Alternatif: Komisyonun Önerisi Madde 78 (1) Cumhurbaşkanı,
halk tarafından, kırk yaşını doldurmuş, milletvekili seçilme yeterliğine
sahip Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından (beş) / (yedi) yıllık
bir süre için seçilir. (2) Bir kimse en fazla (iki) / (bir) defa
Cumhurbaşkanı seçilebilir. (3) Cumhurbaşkanlığına birinci fıkrada
belirtilen niteliklere sahip kişilerin aday gösterilebilmesi, yirmi
milletvekilinin yazılı teklifi ile veya ikiyüzbin seçmenin noter
tasdikli dilekçesiyle mümkündür.
Görev ve yetkileri
Madde 81 (1) Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla
Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder. (2)
Bakanlar Kurulunun Genelkurmay Başkanı, vali ve büyükelçilerin
atanmalarına ilişkin kararnameleri Cumhurbaşkanınca imzalanır. Bunların
dışında hangi kararnamelerin Cumhurbaşkanınca imzalanacağı kanunla
belirlenir. (3) Cumhurbaşkanının tek başına kullanacağı yetkiler ve
yerine getireceği görevler şunlardır: b) TBMM gerektiğinde toplantıya
çağırmak, c) Kanunları ve kanun hükmünde kararnameleri yayınlamak, ç)
Kanunları, tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye; kanun hükmünde kararnameleri
ise Bakanlar Kuruluna geri göndermek, d) Anayasa Mahkemesinde iptal
davası açmak, e) 54 üncü maddeye göre TBMM seçimlerinin yenilenmesine
karar vermek, f) Seçimlerde geçici Bakanlar Kurulunu atamak, g)
Başbakanı atamak. 76 ncı maddenin beşinci fıkrasında öngörülen durumda
Cumhurbaşkanı TBMM'nin gösterdiği adayı Başbakan olarak atamak
zorundadır.
Sorumluluk ve sorumsuzluk
Madde 82 (1) Cumhurbaşkanının Anayasada tek başına
yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve
ilgili bakanlarca imzalanır. Bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan
sorumludur. (2) Cumhurbaşkanı, ancak vatana ihanetten dolayı ve TBMM üye
tamsayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az
dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır. Yüce Divana sevk
edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Hangi fiillerin vatana ihanet
suçu oluşturacağı kanunla belirlenir. (3) Cumhurbaşkanının kişisel
suçlarından sorumluluğu yasama dokunulmazlığı hükümlerine tâbidir.
Milli Güvenlik Kurulu
1. Alternatif: Başbakanın Başkanlığı Madde 91 (1) MGK; Başbakanın
başkanlığında, Genelkurmay Başkanı, Başbakan yardımcıları, Adalet, Millî
Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları ile Kara, Deniz ve Hava
Kuvvetleri komutanlarından oluşur. (4) MGK'nın gündemi, Genelkurmay
Başkanının önerileri dikkate alınarak Başbakanca belirlenir. (5) MGK'nın
görevleri ve işleyişine dair hususlar kanunla düzenlenir.
2. Alternatif: Cumhurbaşkanının Başkanlığı Madde 91 (1) MGK;
Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan
yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları,
Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarından oluşur. (4) MGK'nın
gündemi; Başbakan ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak
Cumhurbaşkanınca belirlenir.
3. Alternatif: Madde 91- (1) Bakanlar Kuruluna millî
güvenlikle ilgili kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında
yardımcı olmak üzere MGK kurulur.
Yükseköğretim Kurulu
Madde 101 (1) Öğretim elemanı yetiştirilmesini planlamak,
üniversitelerce önerilen öğrenci kontenjanlarını onaylamak ve
üniversiteler arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla YÖK kurulur. (2)
YÖK onbir üyeden oluşur. En az dördü farklı üniversite ve yükseköğretim
kurumlarında görevli profesörler arasından olmak üzere, üyelerden altısı
Bakanlar Kurulu tarafından seçilir. Üyelerden beşi ise farklı üniversite
ve yükseköğretim kurumlarında görevli profesörler arasından kanun
tarafından belirlenen usullere göre üniversitelerce seçilir. (3) YÖK
üyelerinin görev süresi üç yıldır. Kurul, kendi üyeleri arasından üç yıl
için bir Başkan seçer. Aynı kişi tekrar Başkan seçilemez.
Askerî yargı
Madde 111 (1) Askerî yargı, askerî mahkemeler ve disiplin
mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu mahkemeler, asker kişilerin
askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri askerî
suçlara ait davalara bakmakla görevlidir.
Üyelerin görev süresi
Madde 113 (1) Anayasa Mahkemesi üyeleri bir defaya mahsus
olmak üzere ve dokuz yıl için seçilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri
altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. (2) Anayasa Mahkemesi
üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir
suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık
bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde
ise, Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile
sona erer.
Görev ve yetkileri
Madde 114 (1) Anayasa Mahkemesi kanunların ve kanun hükmünde
kararnamelerin şekil ve esas bakımlarından Anayasaya uygunluğunu
denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından denetler.
Yetki kanunları ve kanun hükmünde kararnameler üzerindeki denetim 68
inci maddenin birinci ve ikinci fıkralarına uygunlukla sınırlıdır. (2)
Anayasa Mahkemesi Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya
uygunluğunu öndenetim yoluyla denetler. (3) Kanunların şekil bakımından
denetlenmesi, son oylamanın öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı;
Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğu ile iki defa
görüşülme şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır.
Anayasa Mahkemesi
Çalışma ve yargılama usulü
Madde 115 (1) En az onüç üye ile toplanır ve katılanların salt
çoğunluğu ile karar verir. Anayasa değişikliklerinde iptale ve siyasî
parti davalarında kapatmaya karar verilebilmesi için üye tamsayısının
üçte iki oy çokluğu şarttır. (2) ?ekil sakatlığına dayalı iptal davaları
ile İçtüzüğe ilişkin öndenetim başvuruları Anayasa Mahkemesince
öncelikle karara bağlanır. (3) Anayasa Mahkemesi, siyasî partilere
ilişkin davalarda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra ilgili siyasî
partinin genel başkanının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını
dinler. (4) Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama usulleri kanunla;
mahkemenin çalışma esasları ve üyeleri arasındaki işbölümü ise kendi
yapacağı içtüzükle düzenlenir.
İptal davası
Madde 116 (1) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açma yetkisi,
Cumhurbaşkanına ve TBMM üye tamsayısının en az onda biri oranındaki
milletvekillerine aittir. İptal davası açmaya yetkili olanlar ile Meclis
Başkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün öndenetimini isteme
yetkisine sahiptir. (2) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açma yetkisi,
iptali istenen kanun veya kanun hükmünde kararnamenin Resmî Gazetede
yayınlanmasından başlayarak altmış gün; şekil sakatlığına dayanan
davalarda ise on gün sonra düşer. İçtüzüğün öndenetimini isteme yetkisi,
öndenetime konu olan hükmün Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda
kabul edilmesinden başlayarak on gün sonra düşer.
İtiraz yolu
Madde 117 (1) Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak
bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin hükümlerini Anayasaya veya
usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve hürriyetlere ilişkin
milletlerarası andlaşmalara aykırı görürse veya taraflardan birinin
ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddî olduğu kanısına varırsa,
Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri
bırakır. (2) Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını ciddî görmezse bu
iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır. (3)
Anayasa Mahkemesi, müracaatın kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay
içinde kararını açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse, mahkeme davayı
yürürlükteki hükümlere göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin
kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar açıklanırsa, mahkeme
buna uymak zorundadır. (4) ?ekil sakatlığı nedeniyle Anayasaya aykırılık
itiraz yoluyla ileri sürülemez.
Yüce Divan
Madde 119- (1) Yüce Divan, Yargıtay Ceza Genel Kurulu
Başkanının başkanlığında, Yargıtay Ceza Genel Kurulu üyeleri arasından
seçilecek beş üye ile Anayasa Mahkemesinin kendi üyeleri arasından
seçeceği beş üye olmak üzere onbir üyeden oluşur. (2) Yüce Divan,
Cumhurbaşkanını, Meclis Başkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini,
Genelkurmay Başkanını, kuvvet komutanlarını, Anayasa Mahkemesi,
Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Sayıştay Başkan ve
üyeleri ile Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan
dolayı yargılar. (3) Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet
Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. (4) Yüce Divan
kararlarına karşı Yargıtay Ceza Genel Kurulunun seçeceği Yüce Divan
üyesi olarak görev yapmayan yedi Ceza Dairesi Başkanı ile Anayasa
Mahkemesinin Yüce Divan üyeliği yapmayan üyeleri arasından seçilen yedi
üyenin katılmasıyla oluşan Kurula itiraz edilebilir. Kurula Anayasa
Mahkemesi Başkanı başkanlık eder. Bu Kurulun kararları kesindir.
Yargıtay
Madde 120 (1) Adlîye mahkemelerince verilen ve kanunun başka
bir adlî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme
merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece
mahkemesi olarak bakar.
Danıştay
Madde 121 (1) Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun
başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son
derece mahkemesi olarak bakar. (2) Danıştay, Başbakan tarafından
gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz
şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek,
idarî uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla
da görevlidir.
Askerî Yargıtay
Madde 122 (1) Askerî mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin
son inceleme merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli
davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
|