Adalet Bakanlığı Tarihçesi Tarih: 16.05.2007 Saat: 00:44 Konu:
Yeni Sayfa 6
Yeni Sayfa 5
Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nin kuruluşundan hemen sonra çıkartılan 3 Mayıs 1920 tarih ve 3 sayılı
Millet Meclisi İcra Vekillerine Dair Kanun’un 1 inci maddesi ile Adliye ve
Mezahip Vekaleti adıyla Bakanlığımızın temeli atılmıştır. Bakanlığımız, ilk
yıllarda Adliye Vekaleti veya Umur-i Adliye diye anılmıştır.
Bu haliyle Adalet Bakanlığının
hem bağımsız bir kuruluş kanunundan, hem de, teşkilattan yoksun olduğu
görülmektedir. Temelde resmi olmayan bir teşkilat yapısına sahip olan Adliye
Vekaleti 1923 yılında çıkarılan 1327 sayılı Kanunla yeniden kurulmuştur.
1924 Anayasası, bütün devlet
faaliyetlerini Türkiye Büyük Millet Meclisinin yetkisi dahilinde kabul etmekle
beraber, yargısal faaliyeti bağımsız mahkemelere vermiştir. 1924 Anayasasının bu
hükmü gerek 1961 gerekse 1982 Anayasasında da korunmuştur. Mahkemelerin Meclis
denetimi dışında tutulması şüphesiz “bağımsız yargı”nın oluşumu için yeterli
değildir. Bu sebeple hâkimlerin Meclis veya Bakanlar Kurulu tarafından kayıtsız
ve şartsız olarak azledilmemesi, tayin, terfi ve denetimlerinin de bağımsız
organlarca yapılması doğrultusunda çabalar gerekli olmuştur.
1926 tarihli Hâkimler Kanunu bu
konuda hem bir iyileştirme, hem de buna ilişkin esasları belirlemesi bakımından
önemlidir. Kural olarak hakimlerin tayin, terfi ve denetimleri Adalet
Bakanlığının yüksek yöneticileri ve yüksek dereceli hâkimlerinin katılımı ile
oluşan kurullar eliyle yürütülmesi benimsenmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu döneminden
Cumhuriyetimize intikal eden Mezahip Müdürlüğü Lozan Anlaşmasından sonra işi
kalmadığından 08/04/1924 tarihinde kaldırılmıştır.
?er’iye Mahkemelerinin 1924
yılında ilga edilmesi ile Bakanlığımızın yapısında önemli değişikler olmuştur.
Bu düzenleme laikliğe geçişte ilk adım olarak kabul edilmektedir.
1929 yılında yürürlüğe giren
1452 sayılı Devlet Memurları Maaşatının Tevhit ve Teadülüne Dair Kanunla
Bakanlığımız teşkilatında yeni ihtiyaçları karşılayacak birimler oluşturulmuş ve
ayrıca 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile
İçişleri Bakanlığına (Dâhiliye Nezareti) verilen hapishane ve tevkifevlerinin
yönetim ve denetimi Adalet Bakanlığına
devredilmiştir.
1939 yılında Başbakanlığa bağlı
olan Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı’na dahil edilmesine
rağmen daha sonra ayrılmıştır. Bakanlığın merkez teşkilatı Müsteşarlık, Hukuk
İşleri Genel Müdürlüğü, Ceza İşleri Genel Müdürlüğü, Zat İşleri Genel Müdürlüğü,
Özel Kalem Müdürlüğü, Yayın Müdürlüğü, Levazım Müdürlüğü, Evrak Müdürlüğü ve
Komisyonlar oluşturulmuştur.
Ayrıca ilk
kez 1908 yılında Sıhhiye-i Umumiye Teşkilatına bağlı Morg İdaresi olarak kurulan
Adli Tıp, 1917 yılında Adliye Vekaletine bağlı Adli Tıp Müessesesi haline
dönüştürülmüş ve 4810 sayılı Kanun ile değişik 2659 sayılı Adli Tıp Kurumu
Kanunu ile son şeklini alarak Adalet Bakanlığının bağlı kuruluşu olmuştur.
Bakanlığın adı 1945 yılında
kabul edilen, 4596 sayılı Kanunla Adalet Bakanlığı olmuştur. Ancak 1911 tarihli
İçtüzük ve 1939 yılında yapılan düzenlemeyle kurulan bazı birimler varlığını
aynen devam ettirmiş, 2992 sayılı Kanunla bugünkü örgüt yapısına kavuşmuştur.