Anayasa Mahkemesi Başkanlığından:

Esas Sayısı     : 2003/81

Karar Sayısı  : 2007/50

Karar Günü   : 17.4.2007

İTİRAZ YOLUNA BA?VURAN: Ordu 1. Asliye Hukuk (İş) Mahkemesi

İTİRAZIN KONUSU: 17.10.1983 günlü, 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 2. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin, Anayasa’nın 10. ve 60. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

I - OLAY

Evli kalınan sürede tarım sigortalısı kabul edilemeyeceğine dair kurum işleminin iptali ile tarım sigortalılığının tespiti için açılan davada, Mahkeme itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu düşüncesiyle iptali için başvurmuştur.

II - İTİRAZIN GEREKÇESİ

Başvuru kararının gerekçe bölümü şöyledir:

“1 - Anayasa’nın 10. maddesi “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. 

Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.

Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar” hükmünü içermekte olup iptal istemine konu 2926 sayılı Yasa’nın 2. maddesi sosyal güvenlik kuruluşları kapsamı dışında kalan ve herhangi bir işverene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın tarımsal faaliyette bulunan kimselerden erkekler için 22 yaşını doldurma şartı aramış, kadınlar yönünden ise bu şarta ilave olarak kadının aile reisi olma şartını getirmiştir. Yasa hükmü, aynı koşullarda bağımsız olarak tarımsal faaliyette bulunan kadın ve erkek arasında Anayasa’nın 10. maddesine aykırılık teşkil edecek şekilde ayrıma gitmiştir.

2 - Anayasa’nın 60. maddesi sosyal güvenlik hakkı başlığı altında “Herkes, sosyal güvenlik hakkına  sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” kuralını getirmiştir. 2926 sayılı Yasa tarımda kendi adına ve hesabına çalışanlar sosyal sigortalar kanunu olup, Anayasa’nın 60. maddesine göre başka yasalar kapsamında sosyal güvenlik hakkına sahip olmayanları bu çatının altına almaya dönük düzenlemeler içeren bir yasadır. Ancak yukarıda da yazılı olduğu şekilde bu yasa aynı şartlarda çalışan kadın ile erkek arasında ayırım yapmış aile reisi olmayan kadınları kendi adlarına çalışsalar dahi bu yasa kapsamı dışında tutarak Anayasanın 60. maddesi ile de çelişmiştir.”

III - YASA METİNLERİ

A - İtiraz Konusu Yasa Kuralları

17.10.1983 günlü, 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’nun iptali istenilen birinci fıkrasının (b) bendini de içeren 2. maddesi şöyledir:

“Kanunla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulan sosyal güvenlik kuruluşları kapsamı dışında kalan ve herhangi bir işverene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın tarımsal faaliyette bulunan kimselerden,

a) 22 yaşını doldurmuş erkekler,

b) 22 yaşını doldurmuş aile reisi kadınlar,

Bu Kanuna göre sigortalı sayılırlar.

Ancak, uygulama tarihinde 50 yaşını dolduran kadınlarla 55 yaşını dolduran erkekler istekleri halinde kapsama alınırlar.”

B - Dayanılan Anayasa Kuralları

İtiraz konusu kuralın, Anayasa’nın 10. ve 60. maddelerine aykırılığı ileri sürülmüştür.

IV - İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 8. maddesi gereğince Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Fulya KANTARCIO?LU, Ertuğrul ERSOY, Tülay TU?CU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN ve Fazıl SA?LAM’ın katılımlarıyla 7.10.2003 günü yapılan ilk inceleme toplantısında, öncelikle başvuru kararından sonra 2926 sayılı Yasa’nın 2. maddesi, 24.7.2003 günlü 4956 sayılı Yasa’nın 48. maddesiyle değiştirilmiş olmakla birlikte itiraz konusu kuralın yerel Mahkemedeki davada uygulanacak kural olması nedeniyle, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine oybirliğiyle karar verilmiştir.

V - ESASIN İNCELENMESİ

Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu kural, dayanılan Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

A - Sınırlama Sorunu

Anayasa’nın 152. ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 28. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi’ne itiraz yoluyla yapılacak başvurular itiraz yoluna başvuran mahkemenin bakmakta olduğu davada uygulayacağı yasa kuralı ile sınırlıdır.

Mahkemenin bakmakta olduğu davadaki uyuşmazlık, davacının Kuruma başvurusunun aile reisi olma koşulunu taşımaması nedeniyle reddine ilişkin işlem olduğundan, 17.10.1983 günlü, 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 2. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine ilişkin esas incelemenin, “... aile reisi ...” ibaresi ile sınırlı olarak yapılmasına oybirliğiyle karar verilmiştir.

B - Anayasa’ya Aykırılık Sorunu

Başvuru kararında itiraz konusu kuralla, aynı koşullarda bağımsız olarak tarımsal faaliyette bulunan kadın ve erkek arasında eşitlik ilkesine aykırı olarak, aile reisi olmayan kadınların kendi adlarına çalışsalar dahi Yasa kapsamı dışında tutulmasının Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürülmüştür.

İtiraz konusu kuralla, 2926 sayılı Yasa kapsamında zorunlu sigortalı olmak için diğer aranan koşulların yanında kadınların ayrıca aile reisi olmaları da öngörülmektedir.

Anayasa’nın 10. maddesinin ikinci fıkrasında “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçirilmesini sağlamakla yükümlüdür”, 60. maddesinde ise, “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” denilmektedir.

Sosyal güvenlik, bireylerin istek ve iradeleri dışında oluşan sosyal risklerin, kendilerinin ve geçindirmekle yükümlü oldukları kişilerin üzerlerindeki gelir azaltıcı ve harcama artırıcı etkilerini en aza indirmek, ayrıca sağlıklı ve asgari hayat standardını güvence altına alabilmektir.

Yasa’nın 2. maddesindeki zorunlu sigortalılığın ön koşulu tarımsal faaliyette bulunmaktır. Kadın, anılan faaliyette bulunmuyorsa zorunlu sigortalılıktan söz edilemeyecektir. Tarımsal faaliyette bulunan aile reisi olmayan kadının da, istek ve iradeleri dışında oluşan sosyal risklerden korunmasının Anayasa’nın 60. maddesinin bir gereği olduğu açıktır.

Erkeklerle aynı koşullardaki kadınlar için ayrıca aile reisi olmanın da aranması, bu koşulu taşımayan kadınlara zorunlu sigortalılıkta sosyal güvenlik hakkını sağlamaması nedeniyle Anayasa’nın 10. maddesinin ikinci fıkrasındaki “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir” hükmüyle de bağdaşmamaktadır.

Bu nedenlerle, 2. maddenin birinci fıkrasının (b) bendindeki “aile reisi” ibaresi, Anayasa’nın 10. ve 60. maddelerine aykırıdır, iptali gerekir.

VI - SONUÇ

17.10.1983 günlü, 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 2. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan “…aile reisi…” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE, 17.4.2007 gününde OYBİRLİ?İYLE karar verildi.