Resmi Gazete Tarihi: 07.12.2006
Resmi Gazete Sayısı: 26369
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı karayolu yolboyu
mühendislik yapılarının afete karşı dayanıklı olacak şekilde projelendirilmesi,
imal edilmesi; mevcut yapıların ise afete karşı korunması ve güçlendirilmesini
sağlayacak tedbirlerin alınması için gerekli olan temel esasların
belirlenmesidir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik karayolunda bulunan köprü,
tünel, dayanma yapıları, destek sistemleri, dolgu ve yarma ile yol koruma
yapılarını kapsar. Açıklığı 150 metreyi aşan köprüler (asma köprüler, eğik
gergin askılı köprüler ve hareketli [açılır-kapanır] baskül köprüler) özel
şartnamelere göre projelendirilip inşa edilecek olup bu Yönetmeliğin kapsamı
dışındadır.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik 7269 sayılı Umumi Hayata
Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun
ile 180 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak hazırlanmıştır.
Uygulanacak esaslar
MADDE 4 – (1) Karayolu yolboyu mühendislik yapıları için
Ek’te yer alan esaslar uygulanır.
Daha önce başlanmış işler
GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Yönetmelik yürürlüğe girdiği
tarihten önce başlamış olan işlere uygulanmaz.
Yürürlük
MADDE 5 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe
girer.
Yürütme
MADDE 6 – (1) Bu Yönetmelik
hükümlerini Bayındırlık ve İskan Bakanı yürütür.
EK
KARAYOLU YOLBOYU MÜHENDİSLİK YAPILARININ AFETE KARŞI KORUNMASINA İLİŞKİN ESASLAR
BİRİNCİ KISIM
Tanımlar
Tanımlar
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmelikte geçen terimler aşağıda
tanımlanmıştır.
a) Dayanma yapıları: Yol platformunun tasarım standartlarına
uygun olarak yerleştirilebilmesi için yapılan destek yapılarıdır. Betonarme veya
harçlı taş istinat ve iksa duvarları, donatılı toprak duvarlar, gabion duvarlar,
zemin çivili duvarlar, bulonlu duvarlar, kazıklı perde duvarlar, kazıklı ankraj
duvarlar vb. dir.
b) Debuşe: Yüz yıllık dönüş periyodu olan taşkın debisinin
yeterli hava payı ile veya beşyüz yıl dönüş periyodu olan taşkın debisini de
hava payı olmadan geçirebilecek köprü boyunca kiriş altı (köprü üst yapı altı)
ile tabi zeminin arasındaki alandır.
c) Destek sistemleri: Bulon, zemin çivisi, ankraj vb. donatı
elemanlarına sahip destek sistemlerdir.
ç) Dolgu: Yol gabarisinin, proje düşey hat kotlarına uygun
olarak yerleştirilebilmesi için doğal zemin ile yol üstyapısı arasında kalan
kısımdır.
d) İdare: İşi yaptıran kamu kurum ve kuruluşunu ifade eder.
e) Karayolu: Trafik için kamunun yararlanmasına acık olan arazi
şeridi, köprüler ve alanlardır.
f) Koruyucu sistemler: Yapıların ayaklarını, dolgu ve yarma
şevlerini v.b. diğer yapı elamanlarını olumsuz doğal şartlara karşı koruyan
yapılardır. (pere, anroşman, iksa, koruma duvarı, şev ve hendek kaplaması, düşüm
olukları vb.)
g) Köprü: Akarsu, vadi, diğer bir yol, demiryolu vb. yerlerde
geçişi sağlamak üzere inşa edilen; gözlerinden her hangi birinin mesnet
eksenleri arasındaki açıklığı, köprü ekseni boyunca 10 metreden büyük olan
yapılardır. (Kemer köprülerde açıklık ölçüsü için özengi sathının en alçak
seviyesindeki dik serbest açıklık esas alınır.)
ğ) Şev: Yolun doğal arazi ile bağlantısını sağlamak için yarma
ve dolgularda oluşturulan eğimli yüzeydir.
h) Şev değeri: Şevlerin yatay düzlem ile yaptıkları eğimin açı
olarak, yatay/düşey düzlemlerin birbirlerine oranı olarak veya yüzde olarak
belirtilen değeridir.
ı) Tünel: Yeraltında yapılacak kazı ile istenilen kesitte
boşluk oluşturulması ve desteklenmesi ile inşa edilen yer altı yapısıdır. Geçici
şevler oluşturarak (açık kazıdan sonra) yapının inşa edilmesi, üzerinin ve
yanlarının doldurulması şeklinde yapılan yapılar aç kapa tüneli olarak
tanımlanır.
i) Yarma: Üstyapı taban kotunun üzerinde kalan kazı hacmidir.
İKİNCİ KISIM
Köprüler
BİRİNCİ BÖLÜM
Taşkından Korumaya İlişkin Hükümler
Köprünün taşkından korunması esasları
MADDE 2 – (1) Bir akarsu üzerinde inşa edilen köprünün
boyutlandırılmasında (uzunluk ve yüksekliğinin seçilmesinde) köprü debuşesi;
taşkın sırasında gelecek olan suyu ve suyun beraberinde getirdiği yüzen
cisimleri rahatça geçirebilecek şekilde tasarlanmalıdır.
(2) Köprünün önemine, üzerindeki trafik yoğunluğuna, civar
yerleşimlerin dağılım ve yoğunluğuna, bölgenin hidrolojik rejimine uygun bir
taşkın dönüş periyodu seçilmelidir.
(3) Hidrolik köprülerin projelendirilmelerinde, Devlet Su
İşleri Genel Müdürlüğünün (DSİ) ölçütlerine göre 100 yıllık dönüş periyodu olan
taşkın debisini yeterli hava payı ile geçirecek, köprü inşaatı yerleşim
birimleri içinde yapılacak ise, 500 yıl dönüş periyodu olan taşkın debisini de
hava payı olmadan geçirebilecek şekilde boyutlandırma yapılmalıdır.
(4) Tasarım debisi, köprü yapılacak bölgenin yakınında yeterli
veri sağlayabilecek bir akım gözlem istasyonu var ise frekans analizi yöntemi
ile bulunacak veya Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından en son
ölçülen "Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri" verilerine göre
hazırlanan Yağış-Şiddet-Süre-Tekrarlanma eğrilerinden yararlanılarak sentetik
birim hidrograf yöntemi ile hesaplanacaktır.
(5) Tasarım debisi elde edildikten sonra akarsu enkesitleri ve
yatak karakteristikleri belirlenerek, tasarım debisini emniyetle geçirebilecek
köprü geometrisi ve boyutları belirlenecektir.
Sel ve taşkından korunmak için uyulması gereken hususlar
MADDE 3 – (1) Akarsuyun, planda olabildiğince dik veya
az verevlikte, köprü uzunluğunun az olduğu yerden geçebileceği aks seçilmelidir.
(2) DSİ’nin bölgesel ölçütlerine göre 100 yıllık dönüş periyodu
olan taşkın debisini geçirecek şekilde boyutlandırılan köprülerde, akarsu
maksimum su seviyesi ile köprü üst yapısı altında en az 1,50 metre hava payı
bırakılmalıdır. Hava payı, akarsu yatağının akış yukarısında şev kayması
nedeniyle ağaçlar ve diğer nesnelerin yerlerinden ayrılıp köprü açıklığını
tıkama riski olması durumunda daha büyük tutulmalıdır.
(3) Köprü yaklaşım dolguları taşkın anındaki oyulmaya karşı
mutlaka tahkimat veya duvarlarla koruma altına alınmalıdır.
(4) Dere yatağında su hızının 5 m/sn’ye eşit veya bundan daha
fazla olması durumunda köprü ayaklarının etrafındaki oyulmayı önlemek için
tahkimat yapılmalıdır. Köprü ayakları civarında oluşacak su hızındaki artışlara
ve zemin yapısına bağlı olarak gerçekleşebilecek oyulma derinliğine uygun temel
tipi, boyutu ve derinliği belirlenmeli, temel çevresinde oyulmayı önleyici
tedbirler alınmalıdır.
(5) Köprü ayaklarının tip ve sayısı, akarsu kesitini en az
daraltacak şekilde seçilmelidir. Köprü ayakları kısa kenarı akıma dik olacak
şekilde yerleştirilmeli ve mümkün olduğunca dairesel ya da su akımına karşı olan
cephesi yuvarlatılmış kesitli ayaklar kullanılarak akım yaklaşım açısı kaynaklı
zararlı etkiler ortadan kaldırılmalıdır.
İKİNCİ BÖLÜM
Köprünün Depreme Karşı Tasarımı
Temel ilkeler
MADDE 4 – (1) Köprülerin değişik büyüklükteki depremlere
karşı davranışında aşağıda belirtilen koşullar sağlanacaktır:
a) Köprüler büyüklüğü 7’nci maddede verilen tasarım depremine
göre projelendirilecektir. Bu deprem seviyesinde köprü elemanlarında oluşacak
hasar kolayca incelenip onarılabilecek yerde ve seviyede olmalıdır.
b) Bölgede gerçekleşme olasılığı bulunan en büyük depremde,
köprülerde yıkılma veya göçme olmamalıdır.
c) Tüm önemli köprüler tasarım depremi oluşmasından sonra da
işlevlerini sürdürmelidir.
Deprem tasarımında genel düzenleme kuralları
MADDE 5 – (1) Köprülerin üst yapılarında mümkün
olduğunca süreklilik sağlanacaktır. Çevresel etkilere karşı (sıcaklık
değişimiyle oluşacak uzama ve kısalma) yerleştirilecek genleşme derzleri,
temellerin oturacağı farklı zemin koşullarının meydana getireceği olumsuzlukları
önleyecek, (Ek-2 Tablo-5)’te belirtilen "düzenli köprü" tanımını sağlayacak ve
farklı orta ayak rijitliklerinin olumsuz etkilerini en aza indirecek yerlerde
düzenlenecektir.
(2) Bu Yönetmelikte kabul edilen tasarım yönteminin ana ilkesi
deprem sonrasında yapı elemanlarında enerjiyi sönümleyecek sünekliğin sağlanması
olup, 15’inci maddede bahsedilip (Ek-2 Tablo-3)’te verilen taşıyıcı sistem
düzeltme katsayıları (R faktörleri) ancak bu koşulların sağlandığı durumlarda
geçerlidir.
(3) Köprü taşıyıcı sisteminde deprem yüklerini taşıyan
elemanlar, bu tesirlerin temel zemine kadar sürekli ve emniyetli olarak
aktarılmasını sağlayacak yeterli dayanım ve rijitliğe sahip olmalıdır. Bu
bağlamda, köprü tipi ve geometrisi deprem davranışı açısından uygun taşıyıcı
sisteme sahip olacaktır.
Köprü yeri zemin araştırmaları
MADDE 6 – (1) Yeterli nitelikte zemin raporu bulunmayan
yeni köprülerin yapıma yönelik uygulama projelerine başlanmamalıdır. Köprü
uygulama projeleri için yetkili deneyimli inşaat mühendisi tarafından hazırlanan
geoteknik (zemin mekaniği ve temel mühendisliği) proje raporunun proje
dokümanlarına eklenmesi zorunludur.
a) Köprü tasarımında esas alınacak (Ek-1)’de verilen şekliyle,
zemin araştırmaları, arazi ve laboratuar deneylerine dayanarak hazırlanacaktır.
b) Köprülerde her bir orta ayak ve kenar ayak için en az bir
temel zemin sondajı yapılmalıdır.
Tasarım depremi
MADDE 7 – (1) Köprü yerinin depremselliğini olasılık
yöntemiyle belirlemek amacıyla hazırlanmış olan ve tasarıma esas alınacak yerel
ivme katsayıları uzmanlar tarafından hazırlanmış deprem ivme haritaları
kullanılarak belirlenecek ve idare tarafından onaylanacaktır.
(2) Yerel ivme katsayısı olarak 50 yıllık köprü ömrü içinde bir
kere gerçekleşme olasılığı %10’u geçmeyen 475 yıl dönüş periyotlu deprem
büyüklüğü için hazırlanmış değerler kullanılacaktır.
(3) Köprü kalıcılığının öneminin, yurt savunması veya başka
nedenlerle artması halinde yapı ömrünün uzatılması ya da depremde hasar oluşma
riskinin azaltılması istenirse olasılık kurallarına göre bu değerler uzmanlarca
belirlenecektir. Köprü yerinin bilinen aktif fay hatlarına yakın olması ya da
temel zemininde beklenenden daha uzun süreli depremlerin oluşması olası ise,
yetkili uzmanların önerisi ve idarenin onayı ile verilen ivme katsayıları
arttırılacaktır.
Köprü önem sınıflaması
MADDE 8 – (1) Köprülerin toplumsal fayda, güvenlik ve
savunma gibi faktörleri idarelerce dikkate alınarak, önemli köprüler (I) ve
diğer köprüler (II) şeklinde belirlenen gruplara göre köprü önem sınıflaması
(ÖS) sınıflandırılması yapılacaktır.
Deprem davranış kategorisi
MADDE 9 – (1) Her köprü, ivme katsayısı (A) ile önem
sınıflaması değerlerine bağlı olarak (Ek-2 Tablo-2)’de A, B, C, D ile gösterilen
dört deprem davranış kategorisinden (DDK) birine göre sınıflandırılacak ve
minimum hesap ve tasarım gereklilikleri belirlenen bu deprem davranış
kategorisine bağlı olarak düzenlenecektir.
Zemin etki katsayısı
MADDE 10 – (1) Zemin şartlarının köprü davranışına
etkisini yansıtacak olan zemin etki katsayısı (S), (Ek-1 Tablo-1)’den
alınacaktır.
Hareketli yük katılımı
MADDE 11 – (1) Köprülerin deprem tasarımında normal
koşullarda taşıt ve yaya yüklerinin atalet kuvvetleri göz önüne alınmayacaktır.
Ancak trafiğin çok yoğun olduğu şehir içi köprülerinde idarenin onayı ile
hareketli yüklerin %20’si kadarı tasarıma dahil edilebilir.
Hidrodinamik etki
MADDE 12 – (1) Köprü tasarımında orta ayakların su
içinde kalan kısımlarına etki edecek hidrodinamik yükler deprem tasarımına
ayrıca dahil edilecektir.
Deprem analiz yöntemi ve seçimi
MADDE 13 – (1) Tek açıklıklı köprüler için detaylı bir
deprem hesabı yapılmayabilir. Ancak köprü üstyapısı ile kenar ayakların
bağlantıları, her iki doğrultuda (boyuna ve enine) kenar ayak üzerindeki düşey
mesnet reaksiyonlarının ivme katsayısı ile çarpılmasıyla bulunan kuvvetleri
taşıyacak biçimde projelendirilecektir. Ayrıca üst yapının mesnetlere oturma
mesafelerinde de bu Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır.
(2) Açıklık sayısı birden fazla olan köprüler için uygulanması
gereken hesap yöntemi (Ek-2 Tablo-4)’te verilmiştir. Bu tabloda deprem davranış
kategorisi (DDK), köprü açıklık sayısı ve köprünün düzenli olup olmamasına bağlı
olarak belirlenecek hesap yöntemi köprü tasarımında uygulanabilecek basit hesap
yöntemidir. Tasarımcı isterse daha farklı bir yöntem uygulayabilir. Tasarım
yöntemleri basitten karmaşığa doğru aşağıdaki şekilde sıralanabilir.
a) Eşdeğer statik deprem yöntemi
b) Tek modlu spektral yöntemi
c) Çok modlu spektral yöntemi
ç) Zaman tanım alanı yöntemi
(3) Deprem davranış kategorisi (DDK) A sınıfına giren
köprülerde özel bir deprem tasarımı gerekmemekle (Tablo-4) birlikte kenar ayak
stabilitesi, deprem takozları projelendirilmesi, yeterli kiriş oturma boylarının
ve diğer minimum proje gerekliliklerinin yerine getirilmesi şarttır.
Deprem elastik tepki katsayısı
MADDE 14 – (1) Deprem etkilerinin elastik hesabında
kullanılacak deprem yükünü tanımlayan deprem elastik tepki katsayısı (Cs)
(Ek-3)’te belirtilen yöntem ve formüller kullanılarak hesaplanacaktır.
Taşıyıcı sistem düzeltme katsayıları
MADDE 15 – (1) Deprem davranış kategorisi (DDK) B, C ve
D sınıfına giren köprülerin, köprü elemanları ve bağlantılarının tasarımında
kullanılacak deprem yükleri, elastik tesirlerin uygun taşıyıcı sistem düzeltme
katsayılarına (R) bölünmesi ile hesaplanacaktır. Çeşitli köprü elemanlarına ait
(R) değerleri (Ek-2 Tablo-3)’te verilmiştir.
Elastik tesirler ve yer değiştirmeler
MADDE 16 – (1) Deprem davranış kategorisi (DDK) B, C
veya D sınıfına giren köprülerde, elastik tesirler ve yer değiştirmeler, (Ek-2
Tablo-4)’te tanımlanan hesap yöntemi kullanılarak ve birbirine dik iki eksen
boyunca birbirinden bağımsız olarak belirlenecektir. Kurbdaki köprülerde boyuna
eksen, kenar ayak ortalarını birleştiren doğrultu olarak alınabilir. Ancak daha
kritik doğrultuların olabileceği durumlar araştırılmalıdır.
Enine ve boyuna deprem
tesirlerinin birleştirilmesi
MADDE 17 – (1) Deprem hareketi yönünün belirsizliği
nedeniyle birbirinden bağımsız olarak hesaplanan boyuna ve enine deprem
kuvvetlerinin birleştirilmesi gereklidir. Birbirine dik yönlerdeki elastik
deprem kuvvetleri için hesaplanan tesirler iki yükleme durumunu oluşturmak üzere
aşağıdaki gibi birleştirilecektir.
a) Yükleme durumu 1: Ele alınan köprü elemanı için, eksenlerden
biri doğrultusundaki elastik deprem kuvvetleri ve momentlerin mutlak değerinin
%100’üne, aynı elemana ait olmak üzere diğer eksen doğrultusundaki
elastik deprem kuvveti ve momentlerin mutlak değerlerinin
%30’u eklenmek suretiyle hesaplanacaktır.
b) Yükleme durumu 2: Yükleme durumu 1’deki esaslar, doğrultular
değiştirilerek aynen uygulanacaktır.
(2) Tasarıma esas elastik tesirlerin hesaplanmasında 15’inci
maddede verilen R faktörleri deprem davranış kategorisi (DDK) C ve D sınıfına
giren köprülerde sadece depremden kaynaklanan eğilme momenti tesirlerine
uygulanacak, eksenel kuvvetlere, kesme kuvvetlerine ve diğer zati yüklerden
kaynaklanan eğilme momentlerine uygulanmayacaktır. Kolon ve perdelerden
temellere geçen eğilme momentleri hesabında elastik yöntem kullanıldığında
deprem davranış kategorisi (DDK) B sınıfına giren köprülerde R değeri (Ek-2
Tablo-3)’te verilen değerin yarısı (R/2), C ve D sınıfına giren köprülerde R=1
alınacaktır. Ancak istenildiğinde, kolon ve perde alt uçlarının pekleşmeli
moment kapasiteleri ve buna karşılık gelen kesme, moment ve eksenel kuvvet
tesirleri temel ve kazık tasarımlarında kullanılabilir.
Minimum oturma boyları
MADDE 18 – (1) Tek açıklıklı ve çok açıklıklı
köprülerde, depremde köprü üst yapısının aşağıya düşmesini önlemek için kiriş
oturma boyu (Ek-3)’te belirtilen bağıntılar ile hesaplanacak değerden az
olmayacaktır. Kiriş oturma boyu, mesnetlenmenin en kısa mesafesi göz önüne
alınarak belirlenecek olup, sadece üst yapının süreksiz olduğu kenar ve orta
ayaklarda bu koşullar aranacaktır. Üst yapının sürekliliği, açıklıklar arasında
sürekliliği sağlayan döşeme elemanının tasarım ilkelerine göre belirlenecektir.
(2) Köprü ayaklarının üzerine deprem takozları yapılarak
kirişlerin enine ve boyuna yönde aşırı deplasmanına engel olunacaktır. Özellikle
C ve D sınıfına giren köprülerde genleşme derzlerinde ayrıca düşmeyi önleyici
ilave tedbirler alınacaktır.
Köprülerin deprem tasarımıyla ilgili hüküm bulunmayan haller
MADDE 19 – (1) Köprülerin deprem tasarımında bu
Yönetmelikte yer almayan konular ve tasarım-hesap ayrıntıları için, ulusal
şartnameler hazırlanıncaya kadar idarenin belirleyeceği uluslararası şartnameler
esas alınacaktır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Mevcut Köprülerin Durumu
Onarım ve deprem takviye
projelendirme esasları
MADDE 20 – (1) Mevcut köprülerin güçlendirilmesiyle dış
tesirlerin oluşturabileceği hasarları belirli bir sınırda tutup köprünün
onarılabilecek seviyede kalması sağlanacaktır. Yapının deprem esnasındaki
davranışını değiştirebilecek fazladan ve gereksiz güçlendirme yapılmayacaktır.
(2) Yapının önemi, maliyeti, geriye kalan ekonomik ömrü de göz
önüne alınarak yapılacak güçlendirmenin faydasına ve etkinliğine göre
güçlendirilecek köprüler idare tarafından belirlenecektir.
Ön değerlendirme ve öncelik sıralaması
MADDE 21 – (1) Ön değerlendirme ve öncelik sıralama
işleminde köprülerin önemi ve güçlendirme ihtiyacı dikkate alınmak suretiyle dış
tesirlerin oluşturabileceği risk sıralaması yapılarak güçlendirmede takip
edilecek öncelik sırası belirlenecektir. Hangi düzeyde güçlendirme yapılacağına
idare tarafından karar verilecektir.
Detaylı inceleme
MADDE 22 – (1) Detaylı inceleme aşamasında, ilk önce
mevcut köprü uygulama projeleri ve uygulama proje hesap raporları temin
edilecektir. Mevcut projelerin bulunamadığı hallerde, köprünün ve yapısal
detaylarının rölevesi yerinde çıkarılacaktır.
Güçlendirme yönteminin tespit edilmesi
MADDE 23 – (1) Köprünün sorunlu elemanları ve
güçlendirme yöntemleri, hesaplar yoluyla detaylı olarak tespit edilerek,
güçlendirme yapılacak her eleman ve güçlendirme metodu belirlenecektir.
Yetersizlik görülen durumlara ilişkin uygulanabilecek güçlendirme seçenekleri
belirlenip yapı açısından uygulanabilirlik ve maliyet açısından kıyaslamalar
incelenerek teknik ve ekonomik optimizasyon sonucu en uygun çözüm
belirlenecektir.
Zemin raporu alma zorunluluğu
MADDE 24 – (1) Güçlendirme yapılacak köprülere ait
mevcut zemin raporları temin edilecektir. Raporların eksikliği veya yetersizliği
durumunda; yeni yapılacak köprüler için hazırlanacak (Ek-1)’de tarif edilen
şekilde yeni geoteknik proje raporu hazırlanacaktır.
(2) Yeterli nitelikte zemin raporu bulunmayan köprülerin
güçlendirme proje çalışmalarına başlanmayacaktır. Gerektiğinde ilave temel zemin
sondaj çalışmaları, arazi ve laboratuar deneyleri yapılacaktır.
Teknik muayene veya hasar/arıza tespit raporlarının olmaması
MADDE 25 – (1) Köprü teknik muayene veya hasar/arıza
tespit raporlarının olmaması durumunda (Ek-4)’te belirtilenlere göre köprüdeki
mevcut hasar veya arızalar; köprü elemanları bazında yerinde teker teker gözle,
elle ve gerekli durumlarda aletsel gözlem ve ölçümlerle detaylı incelenecek ve
köprüdeki mevcut hasarlar belgelenerek bir rapor haline getirilecektir.
Ön inceleme sonucu yapılacak iş ve işlemler
MADDE 26 – (1) Ön inceleme neticesinde güçlendirilme
ivediliğine göre sıraları belirlenen köprüler içinde birinci öncelikli köprüden
başlayarak yapı elemanındaki sorunun ve nasıl çözümleneceğinin araştırması
yapılacaktır.
(2) Bu değerlendirmeler sonucunda güçlendirme yapılacak yapı
elemanları tespit edilecektir. Söz konusu yapı elemanları aşağıdakilerdir.
a) Üst yapı elemanları (ana kirişler, enleme kirişleri,
tabliye)
b) Mesnet bantları, oturma boyları, mesnetler, deprem takozları
c) Kolonlar ve başlık kirişleri
ç) Temeller
(3) Köprünün, fay hattı yanında olması, heyelan veya zemin
sıvılaşma riski olan bölgede bulunması durumlarında özel tedbirler alınacaktır.
Güçlendirme detay projeleri
MADDE 27 – (1) Detaylı inceleme sonucunda elde edilen
veriler dikkate alınarak güçlendirme projeleri hazırlanacak ve bu projelerde her
bir yapı elemanının güçlendirilmesine ait tüm uygulama detay, hesap ve çizimleri
ayrı ayrı düzenlenecektir. Projelerde tüm sistem detayları, inşa yöntemleri ve
gerekli teknik açıklamalar ile birlikte verilecektir.
Güçlendirme projelerinde farklı ölçüt ve kaynaklar
kullanılması
MADDE 28 – (1) Köprü güçlendirme projelerinin hesapları
için bu Yönetmelikte belirtilen ölçütlerin dışında başka ölçüt ve kaynaklar,
idarenin onayı ile kullanılabilecektir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Tüneller
BİRİNCİ BÖLÜM
Genel Bilgiler
Tünellerin özellikleri
MADDE 29 – (1) Tüneller gömülü yapılar olup, zemin/kaya
ortamı ile birlikte hareket etmeleri ve deprem yer hareketinin büyüklüğünün
yüzeyden itibaren derinliğe bağlı olarak azalması nedeniyle deprem sırasında
yerüstü yapılarına göre daha iyi davranış göstermektedirler.
(2) Tünellerin deprem sırasında hasar görmelerinin nedenleri
aşağıdakilerdir.
a) Depremden dolayı oluşan sarsıntı
b) Tüneli aktif bir fayın kesmesi
c) Özellikle portal bölgelerinde heyelan ve zemin sıvılaşması
Tünellerin depreme karşı asgari dayanıklılık ölçütleri
MADDE 30 – (1) Tüneller küçük ve orta şiddette
depremlerde önemli bir hasar olmaksızın hizmet vereceklerdir. Yüksek şiddetli
depremlerde ve tüneli kesen fay hareketinde göçük oluşmadan hasar meydana
gelebilecektir. Gerekli iyileştirme yapıldıktan sonra tünel trafiğe hizmet
verecektir.
İKİNCİ BÖLÜM
Yeni Yapılacak Tüneller İçin Deprem Projelendirmesinin Yapılması
Zemin/kaya tanımlamasına yönelik araştırma çalışmalarının
yapılması
MADDE 31 – (1) Koridor ve elverişlilik etüdü
aşamalarında idare tarafından aksi belirtilmediği taktirde gözlemsel olarak
yapılacak çalışmalarda olası tünel hatları ile ilgili olarak 1/25000 ölçekte ve
tanımlanacak genişlikteki alanda jeolojik, hidrojeolojik, mühendislik jeolojisi,
mühendislik jeofiziği ve mühendislik sismolojisi etüt ve değerlendirmeleri
yapılacaktır.
(2) Bu etüt ve değerlendirmeler fay (aktif, ölü, normal, yanal
atımlı, ters) gibi ana süreksizliklerin haritalanmasını, güncel tektonik
açısından araştırmaları, aktif ve potansiyel heyelan sahalarının ve sıvılaşma
riski taşıyan alanların belirlenmesini ve tünel hattına olan etkilerinin
değerlendirilmesini içerecektir.
(3) Yapılan etüt ve değerlendirmeler sonucunda statik ve
depremsellik açısından en az risk taşıyan geçki seçilecektir. Bu geçki içindeki
seçeneklerin 1/5000 ölçekte ön projeleri (etüt, araştırma ve proje çalışmaları)
yapılacaktır. Ön proje çalışmalarına veri sağlamak amacıyla detaylandırılacak
yüzey jeolojisi çalışmalarının yanı sıra depremsel araştırma ve hendek açımı,
sondaj, jeofizik etüt, arazi ve laboratuar deneylerini içeren araştırma programı
hazırlanacaktır.
(4) Sondajlar tünel portallerinde, tünel üzerinde sığ örtü
kalınlığı olan bölgelerde, zayıf zonlarda (fay, birim kontağı v.b.), derin
kırılma, sık eklem ve ayrışma potansiyeli olan birimlerde, değişen jeolojik
birimlerde ve tünel çevresinin kaya kütle davranışını belirlemeye yönelik
gerekli görülen yerlerde ve tünel kırmızı kotunun 20 metre altına inecek şekilde
sorumlu mühendisin belirleyeceği derinliklerde karotlu olarak yapılacaktır.
(5) Ayrıca tünellerde yapılması planlanan sondajlarda (kaya)
tünel seviyesini de içine alacak şekilde basınçlı su testi (BST) deneyleri de
yapılacaktır.
Kesin proje çalışmalarına başlanması
MADDE 32 – (1) Ön proje araştırma ve proje çalışmaları
sonucunda kesinleştirilecek tünel hattı üzerinde 1/1000-1/2000 ölçekte kesin
proje çalışmalarına geçilecektir. Ön proje araştırmalarında tam olarak
aydınlatılamayan noktalarda ek araştırma programı hazırlanarak uygulanacaktır.
Deprem tanımlamasına yönelik zemin/kaya parametreleri
MADDE 33 – (1) Deprem tanımlamasına yönelik zemin/kaya
parametreleri; boyuna dalga hızı (P), makaslama (kayma) dalga hızı (S), rayleigh
dalga hızı (R) değerleridir.
(2) Bu değerlerin tünel kotunda sebep olduğu hususlar, zemin
dane hızı ve ivmeler, dalgaların yayılma hızları, dinamik kayma modülü ile
elastisite modülüdür. Bu değerler sahada yapılacak jeofizik yöntemlerden sismik
ve sismoloji çalışmaları ile saptanacaktır. Sahaya özel çalışmalar olmaması
durumunda ampirik yaklaşımlar ve kabuller kullanılacaktır.
Deprem tanımlamaya yönelik çalışmalarının yapılması
MADDE 34 – (1) Olasılık-istatistik hesaplarına dayanan
deprem tehlike analiz yöntemleri kullanılarak tasarım depreminin magnitudü,
tasarım depremi dönüş periyodu, yüzeydeki maksimum deprem ivmesi ve tünelin
deprem merkezine mesafesi belirlenecektir.
(2) Olasılık-istatistik hesaplarına dayanan jeofizik deprem
tehlike analizlerinde kullanılmak üzere tünel derinliğindeki yer hareketinin
zaman tarihçeleri belirlenecektir.
(3) Fay atımı ile ilgili olarak ampirik yaklaşımlar veya arazi
hendek açımı çalışma ve değerlendirmeleri kullanılarak deplasman miktarı ve etki
zonu belirlenecektir.
Deprem risk tipinin belirlenmesi ve proje çalışmalarının
yapılması
MADDE 35 – (1) Yapılan tüm etüt ve araştırma çalışmaları
sonucuna göre belirlenen jeolojik birimler, süreksizlikler (eklem, tabakalanma,
çatlak), ayrışma zonları-dereceleri, fay, kıvrım ve bunların tünel kazısı
üzerine etkileri göz önüne alınarak mühendislik jeolojisi modeli
oluşturulacaktır.
(2) Tünelin yer aldığı kaya/zemin ortamına ait geomekanik
parametreler tespit edilecektir. Tünel kesiti, örtü kalınlığı, oluşturulan
jeolojik model ve araştırma çalışmaları verileri değerlendirilerek tünel kazısı
destek aşamasında öngörülen kaya kütle davranışı dikkate alınarak geoteknik
model oluşturulacak, statik yükleme koşulları dikkate alınarak analitik ve
nümerik analizler yapılacaktır.
(3) Belirlenecek deprem risk tipine göre oluşacak ilave yükleme
ve deformasyonlar da dikkate alınarak tünelin deprem projesi hazırlanacaktır.
Deprem için hesaplamaların yapılması
MADDE 36 – (1) Tünel ekseni boyunca oluşan eksenel ve
bükey deformasyonların ve tünel enkesitinde oluşan ovalleşme ve yana yatma
şeklindeki deformasyonların değerlendirilmesi analitik yaklaşımlar
(basitleştirilmiş veya kapalı-form çözümler) ve nümerik analizler metodu olmak
üzere iki seviyede yapılacaktır. Öncelikle basitleştirilmiş yöntemler
kullanılacak, yeterli olmadığı durumlarda nümerik analizler yapılacaktır.
(2) Nümerik analizler zemin içinde açılan ve tünel boyunca
zemin koşullarının belirgin ölçüde değiştiği tünellerde yapılacaktır.
(3) Tünel derinliğindeki yer hareketinin yer yüzeyindekine
oranı özel arazi değerlendirmesine göre düşük değer belirlenmediyse (Ek-9
Tablo-6)’dan alınacaktır. Özel arazi değerlendirmesi bulunmadığında maksimum yer
hareketinin tahmini için zemin/kaya tipine göre maksimum yer hareketinin
maksimum yer ivmesine oranı (Ek-9 Tablo-7)’den alınacaktır.
(4) Deprem nedeniyle tünelde oluşan gerilme ve yüklemeler
statik gerilme ve yükler de dikkate alınarak hesaplanacaktır.
Fay kırılması için hesaplamaların yapılması
MADDE 37 – (1) Fay kırılması durumunda tünelin
davranışını etkileyen unsurlar (fay atım yönünün tünel eksenine göre konumu,
atım miktarı ve jeolojik yapıya göre etki zonu) ve bunların tünele etkisi,
ampirik temelli formülasyonlar ve analitik yaklaşımlar kullanılarak
belirlenecektir.
Heyelan ve sıvılaşma için hesaplamaların yapılması
MADDE 38 – (1) Heyelan nedeniyle şev hareketi veya
sıvılaşma beklenen kesimlerde, tasarım depremi sırasında oluşabilecek hareket
tipi ve miktarına göre değerlendirme yapılacaktır. Heyelan ve sıvılaşma
nedeniyle oluşabilecek ilave yükler belirlenecektir.
(2) Deprem yükleri de göz önüne alınacak şekilde şev ve portal
yapı tasarımları yapılacaktır.
(3) Dikdörtgen kesit olarak imal edilen aç-kapa tünellerde yana
yatma şeklindeki deformasyonlar için analiz yapılırken statik yüklere ilave
olarak duvar ve tavandaki dinamik toprak basınçları göz önüne alınacak şekilde
tasarım yapılacaktır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Mevcut Tüneller İçin Deprem Değerlendirmesinin Yapılması ve
Güçlendirme Projelerinin Hazırlanması
Gözlem
MADDE 39 – (1) Tasarım depremi sırasında riskli davranış
olasılığı olan tüneller; deprem etkisi, jeolojik durum, tünel projesi, yapımı ve
mevcut durum dikkate alınarak belirlenecektir.
(2) Tasarım depremi sırasında tünelin beklenen davranışı
göstereceği durumlarda ilave değerlendirme yapılmayacaktır. Tünelin beklenen
davranışı göstermeme durumu söz konusu olduğunda deprem sırasındaki tünel
davranışı ile ilgili ek değerlendirmeler yapılacaktır.
(3) Tünelin deprem sırasında riskli davranış göstereceği açıkça
belirlendiğinde güçlendirme projesi hazırlanacaktır.
(4) Deprem yoğunluğu, fay kırılması, heyelan ve sıvılaşma
dikkate alınarak deprem etki değerlendirmesi yapılacaktır.
(5) Deprem yoğunluğu; maksimum yer hızı, maksimum yer
deplasmanı ve hareketin süresi ile değerlendirilecektir. Gözlem aşamasında
yüzeydeki maksimum yer ivmesi yer sarsıntısı için bir indeks olarak
kullanılacaktır.
(6) Detaylı değerlendirme için tünel derinliğindeki yer
hareketleri ve respons spektrumları tahmin edilecektir. Ayrıca aktif faylara
yakın bölgede yer alan tünellerde (yaklaşık 15 km) yakın fay etkisi dikkate
alınacaktır.
(7) Aktif bir fay hattının tüneli kesmesi durumunda orta ve
yüksek büyüklükteki depremler esnasında tünellerde kesme deplasmanları oluşması
nedeniyle meydana gelecek deformasyonlar değerlendirilecektir.
(8) Portal bölgelerinde ve tünelin düşük örtü kalınlığı olan
bölgelerinde statik durumda heyelan riskinin bulunması veya statik olarak
dengedeki bir heyelanın yer sarsıntısı ile aktif hale gelme durumu dikkate
alınarak değerlendirme yapılacaktır.
(9) Yeraltı su tablasının altında yer alan tünellerde tünel
etrafında gevşek ve orta sıkılıkta kohezyonsuz zemin (kum, silt, çakıl) olması
durumunda sıvılaşma potansiyeli değerlendirilecektir.
(10) Olumsuz jeolojik koşulların (tüneli kesen zayıflık
düzlemleri içeren kayalar, açık veya ayrışmış dolgulu çok gelişmiş çatlaklar
içeren kayalar) mevcut tünel projesinde ve yapımında dikkate alınıp
alınmadıkları kontrol edilecektir.
(11) Mevcut tünel projesinde deprem yükleme ve davranışının
dikkate alınıp alınmadığı, tünel kaplamasının ve destek sisteminin özellikleri
(kaplama tipi, kaplama/destek sistemi ve kaya arasındaki kontak derecesi),
kaplama/destek sistemi açısından tünelin statik stabilitesi, kaplama/destek
sisteminin mevcut durumu, betondaki çatlakların derecesi, betonun ve çeliğin
zamanla yıpranması durumları değerlendirilecektir.
(12) Kazı tünellerinde yer hareketinden dolayı deprem
değerlendirmesi gerekli olup olmadığının kaplama/destek sistemi, jeolojik
koşullar ve yer hareketine göre belirlenmesinde (Ek-9 Tablo-8) kullanılacaktır.
(13) Aç-kapa tünellerde bölgenin depremselliğine bağlı olarak
mevcut projelerde yükleme ve deformasyonların dikkate alınıp alınmadığı kontrol
edilecektir.
Değerlendirme
MADDE 40 – (1) Yer sarsıntısı nedeniyle tünelde oluşan
deformasyon tipi, gerilme ve yüklemeler, statik gerilme ve yükler de dikkate
alınarak değerlendirme yapılacaktır.
(2) Fay kırılması durumunda tünelin davranışını belirleyen
unsurlar (fay atım yönünün tünel eksenine göre konumu, atım miktarı ve jeolojik
yapıya göre etki zonu) değerlendirilecektir.
(3) Heyelan nedeniyle şev hareketi veya sıvılaşma beklenen
kesimlerde tasarım depremi sırasında oluşabilecek hareket tipi ve miktarına göre
değerlendirme yapılacaktır.
Güçlendirme projesinin
hazırlanması
MADDE 41 – (1) Yüksek şiddetli yer sarsıntılarında
düktil ve dayanımlı kaplama elde etmek için kaplama betonu
donatılandırılacaktır. Kaplama betonu ve arkasındaki ortam arasında boşluk
olması ve iyi temas sağlanmaması durumunda bu durum jeofizik yöntemler ve karot
alımı ile tespit edilecek ve kontak enjeksiyonu yapılacaktır.
(2) Zayıf zeminlerde ilk desteklemeden sonra prekast beton
segmanlar ile yapılan desteklemede özel çevresel derzler tasarlanacaktır.
(3) Aç-kapa tünellerde deprem durumunda artan yükleme
koşullarına göre donatılandırma yapılacaktır.
(4) Fay kırılması nedeniyle yapılacak güçlendirme aktif fayı
kesen ve deplasmana maruz kalacak tünel hattı boyunca deplasman değeri ve
deplasmanın yayıldığı bölge genişliğine bağlı olarak belirlenecektir. Sınırlı
bölgede yüksek miktarda deplasman oluşması durumu için bu bölgede tünel
kesitinde genişletme yapılacaktır. Genişletme miktarı fay atımı sonucunda oluşan
deplasman nedeniyle tünelin kapanmayacağı ve iyileştirme yapıldıktan sonra
trafiğe açılabileceği şekilde olacaktır. Genişletme yapılacak bölgenin uzunluğu
fay deplasman miktarına ve karayolunda izin verilebilir kurp yarıçapına göre
belirlenecektir.
(5) Genişletme yapılan tünellerde iç kaplama arkası boşluklu
beton gibi malzemeler ile doldurulacaktır. Fay atımının düşük ve geniş alana
yayılı olduğu durumlarda kaplama düktil derzler ile dökülecektir.
(6) Heyelan ve sıvılaşmaya neden olabilecek zemin stabil hale
getirilecektir. Kesin çözüm elde edilememesi durumunda hat değişikliğine
gidilecektir.
(7) Potansiyel heyelan bölgesinde yapılan portal yapısı ve kazı
tüneli birleşiminde harekete izin verecek derz oluşturulacaktır.
(8) Sıvılaşmanın etkisinin lokal su basıncı şeklinde olması
durumunda, lokal su basıncını gidermek veya düşürmek yönünde gerekli inceleme
yapılıp önlemler alınacak, tünel duvarları yanal basınca göre
güçlendirilecektir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Tünellerde Yangına Karşı Alınacak Tedbirler
Yangına karşı alınacak tedbirler
MADDE 42 – (1) Tünellerde yangına karşı alınacak
tedbirler (yapısal ve donanım olarak) konusunda tünellerin güvenlik
gereksinimlerine ilişkin proje ölçütleri komisyon raporu, karayolu tüneli
uygulama projesi şartnamesi ve uluslararası standartlar temel alınacaktır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Tünellerde Sele Karşı Alınacak Tedbirler
Sele karşı alınacak tedbirler
MADDE 43 – (1) Tünel portal bölgelerinde meydana
gelebilecek yağmur suyu, kar suyu ve sele karşı portal yapısı ve tünelin
korunabilmesi için gerekli havza ve hidrolik hesaplamalar yapılarak drenaj
yapıları projelendirilecektir.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Dayanma (İstinat) Yapıları ve Destek Sistemleri İçin
Depreme Dayanıklı Tasarım Kuralları
BİRİNCİ BÖLÜM
Genel Bilgiler
Temel ilkeler
MADDE 44 – (1) Dayanma (istinat) yapıları ve destek
sistemlerinin depreme dayanaklı olarak projelendirilmesinde aşağıda belirtilen
minimum şartlar sağlanmalıdır.
a) Dayanma (istinat) yapıları ve destek sistemleri küçük ve
orta şiddetteki depremlere önemli bir hasar almaksızın ve elastik sınırlar
içinde kalacak biçimde dayanmalıdır.
b) Büyük depremlerden kaynaklanan sarsıntılar yapıların ve
destek sistemlerinin işlevini yerine getirmesine engel olmamalı, meydana
gelebilecek hasarlar kolayca onarılabilmelidir.
(2) Dayanma yapıları ve destek sistemleri için hesap kesitinin
seçiminde değişen zemin/kaya koşulları ile yükseklik ve geometri esas
alınacaktır. Yüksekliğin değişken olması durumunda iki hesap yüksekliği
arasındaki fark 2 metreden fazla olmayacaktır.
(3) Sondajlar, yol bileşenlerinin projelendirileceği alandaki
jeolojik birimlerin yatay ve düşey yöndeki geoteknik özelliklerini en iyi ortaya
çıkaracak yerlerde ve derinliklerde; jeofizik ölçüm noktaları da aynı şekilde
yol bileşenlerinin projelendirileceği alandaki birimlerin geoteknik-deprem
mühendisliği özelliklerini en iyi ortaya çıkaracak yerlerde ve araştırma
derinliklerinde yapılacaktır.
(4) Sondaj, jeofizik etütler, araştırma çukuru, laboratuar
deneyleri ve sonuçları verilecek, tasarıma esas parametre seçimlerinin nasıl
yapıldığı ayrıntılı olarak belirtilecek, zemin tanımlaması, zemin dinamiği,
geometri ve tasarıma esas parametreler idealize zemin profili üzerinde
gösterilecektir.
(5) Tektonik ve deprem etkisinin önemli olduğu yapı yerlerinde
sismik/sismolojik araştırmalar ile saptanan zemin hakim titreşim periyodu-zemin
büyütmesi ve hendek vb. çalışmalar yapılarak yapılara etkileri irdelenecektir.
(6) Yüzeyde tespit edilemeyen örtülü fayların ve diğer tektonik
bozuklukların veya yüzeyden görülen fay izinin devamlılığı jeofizik etütler
yapılarak araştırılacaktır.
(7) Heyelanlı kesimlerde heyelanın mekanizması, jeolojik
birimlerin dağılımı, yapısal durumu, yer altı suyu koşulları, ayrışma-bozuşma
derecesi ve kayma sebepleri ortaya konularak kayma yüzeyi derinliği ve kayma
mekanizması belirlenecektir.
(8) Jeolojik birimlerin yerinde (in-situ) dinamik elastisite
parametrelerinin saptanması için sismik kırılma yöntemi kullanılacaktır.
(9) Proje sahasının depremsellik (sismisite) hesapları
yapılacaktır.
(10) Büyük sanat yapılarının jeolojik stratigrafisi, dinamik
elastisite sabitleri ile depremsellik parametreleri bulunacaktır.
(11) Deprem durumu tasarımına esas deprem ivme katsayısı
yürürlükte bulunan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası üzerindeki bilgilerden
temin edilecektir.
Hesap kuralları
MADDE 45 – (1) Hesaplarda dayanma yapısı arkasına
yapılacak geri dolgu malzemesi özellikleri, geometrisi (parametreler, yükseklik
vb.), dayanma yapısı arkasındaki ilave yükler (trafik yükü, mevcut yapılar vb.),
temel zeminin özellikleri, su seviyeleri, dayanma yapısı önündeki kazı oyulma ve
erozyon, don etkisi, dayanma yapısı arkası drenaj malzemesi özellikleri dikkate
alınacaktır.
(2) Dayanma yapıları için kayma, devrilme ve taban basıncı
irdelemesi (qmax < qem, qmin > 0) statik durumda emniyetli taşıma gücü hesabı,
oturma hesabı, stabilite analizi (kazı durumu ve yapım sonrası), donatı hesabı
(betonarme duvarlarda) yapılacaktır.
(3) Statik ve deprem durumunda toprakarme duvarlar için
yukarıda belirtilen irdelemelere ve dış stabilite irdelemelerine ek olarak iç
stabilite (sıyrılma, kopma vb.) irdelemeleri de yapılacaktır.
(4) Aktif ve pasif basınç toprak itkisi katsayıları
Mononobe-Okabe formülleri kullanılarak belirlenecektir.
(5) Dayanma yapıları için yapılan irdelemelerde gerekli
güvenlik sayıları (GS) (Ek-9 Tablo-9)’da verilmiştir.
(6) Bulon, zemin çivisi, ankraj gibi destek sistemleri için
genel olarak izlenecek yöntem aşağıda belirtilmektedir.
a) Desteksiz şevin kayma dairesinin/düzleminin belirlenmesi;
belirlenen bu kayma yüzeyi esas alınarak sığ yüzeyler için stabilite
analizlerinin yapılması, derin kayma düzlemleri için statik ve deprem koşulunda
stabilite analizlerinin yapılması, kopma ve sıyrılma irdelemeleri ile
ankrajlarda ayrıca kök boyu hesabının yapılması gerekmektedir.
b) a = "Depremsellik katsayısı" ve A = "İvme katsayısı" iken;
Sığ yüzeyler için a = (1.45-A)*A
Derin kayma düzlemleri için a = A/2
alınmalıdır.
(7) Destek sistemleri için yapılan analizlerde gerekli güvenlik
sayıları (GS) (Ek-9 Tablo-10)’da verilmiştir.
BEŞİNCİ KISIM
Dolgu ve Yarmalar
Temel ilkeler
MADDE 46 – (1) 44’üncü maddenin üç, dört, beş, altı,
yedi, sekiz, dokuz ve onbirinci fıkralarında belirtilen şartlar bu kısım için de
geçerli temel ilkelerdir.
(2) Proje ömrü boyunca dolgu ve yarma şevlerinin stabil kalması
ve tolerans dışı oturma–ötelemelerin oluşmaması sağlanacaktır. Gerekli görülmesi
halinde dolgu ve yarma şevleri ek tedbirler göz önüne alınarak
projelendirilecektir.
(3) Şevlerin jeolojik stratigrafisi, dinamik elastisite
sabitleri ile depremsellik parametreleri bulunacaktır.
Dolgu şevlerinin tasarımı
MADDE 47 – (1) Gerekli laboratuar zemin deneyleri
(Ek-5)’te belirtilmiştir.
(2) Hesap kuralları aşağıdadır.
a) Deprem durumu için gerekli depremsellik katsayısı (a), yer
ivme katsayısının (A) yarısı olarak alınacaktır.
b) Yüksekliği 8 metreden büyük olan dolgular için deprem durumu
analizi yapılacaktır.
c) Dolgu şevleri için dış stabilite güvenlik sayıları ölçütleri
(Ek-9 Tablo-11)’de belirtilmiştir.
ç) Dolgu şevleri için iç stabilite güvenlik sayıları ölçütleri
(Ek-9 Tablo-12)’de belirtilmiştir.
Yarma şevlerinin tasarımı
MADDE 48 – (1) Yarmaların değerlendirilmesi için gerekli
deneyler (Ek-6)’da belirtilmiştir.
(2) Hesap kuralları aşağıdadır.
a) Deprem durumu için gerekli depremsellik katsayısı (a), yer
ivme katsayısının (A) yarısı olarak alınacaktır.
b) Yüksekliği 15 metreden büyük olan yarmalar için deprem
durumu analizi yapılacaktır.
c) Yarma şevleri için güvenlik sayıları ölçütleri (Ek-9
Tablo-13)’de belirtilmiştir.
ç) On beş metre ve daha yüksek yarmalarda genel olarak kademeli
şev teşkili göz önüne alınacaktır.
ALTINCI KISIM
Kıyı Koruma Yapıları
Kıyı koruma yapılarının tasarım ve uygulamasında gözetilecek
hususlar
MADDE 49 – (1) Kıyı koruma yapılarının tasarım ve
uygulamalarında 3348 sayılı Ulaştırma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanunun; Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel
Müdürlüğünün (DLH) Görevlerinin belirtildiği 9’uncu maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendi uyarınca DLH tarafından düzenlenecek Yönetmelik hükümlerine
uyulacaktır.
YEDİNCİ KISIM
Heyelanlar
Temel ilkeler
MADDE 50 – (1) Dördüncü kısımda düzenlenmiş bulunan
temel ilkelerdeki 44’üncü maddenin onbirinci fıkrasında belirtilen şartlar bu
kısım için de geçerli temel ilkelerdir.
(2) Şevlerin, proje ömrü boyunca stabil kalması ve tolerans
dışı oturma-ötelemelerin oluşmaması sağlanacak, gerekli görülmesi halinde şevler
ek tedbirler alınarak projelendirilecektir.
(3) Heyelan önleme geoteknik raporları her bir heyelan için
ayrı raporlar halinde düzenlenecek olup, jeolojik-jeofizik değerlendirmeler
jeoloji mühendisi ve jeofizik mühendisi tarafından; sayısal çözümlemeleri içeren
geoteknik değerlendirmeler ise deneyimli inşaat mühendisi tarafından
yapılacaktır.
Ön değerlendirme
MADDE 51 – (1) Projelendirmede aşağıda belirtilen
hususlar dikkate alınacaktır.
a) Heyelanın etkilediği yol kesiminin dolgu, yarma, karışık
kesitle olup olmadığı belirtilecektir.
b) Heyelanlı alanı gösterir plankote ve enkesitler
çıkarılacaktır. Plankote ve enkesitler üzerinde (Ek-7)’deki elemanlar
gösterilecektir.
c) Heyelanın oluş zamanı, mevsim koşulları, oluş nedeni, mevcut
drenaj sistemlerinin çalışıp çalışmadığı, çalışıyorsa deformasyon olup olmadığı,
heyelanın boyutları (uzunluk, genişlik, derinlik), heyelanlı kütlenin ve
harekete katılmayan kütlenin özellikleri, hareketin hızı (ilk hareketten sonra
hareketin devam edip etmediği, ilk hareket sonrası çatlak ve yarıkların
genişliği, derinliği, yeni çatlakların oluşup oluşmadığı vb.), hareketlerin
tipi, (akma, kayma, düşme, devrilme, tekrarlı, tekil, karmaşık, dairesel,
düzlemsel, kamasal vb. bilgiler), araştırma çalışmaları (sondaj, araştırma
çukuru, inklenometre, jeofizik izleme, laboratuar çalışmaları vb.), fotoğraflar
raporda yer alacaktır.
Heyelan etütlerinde gerekli
laboratuar deneyleri
MADDE 52 – (1) Heyelan etütlerinde fiziksel
özelliklerinin ve kayma dayanım parametrelerinin tayinine yönelik yapılması
gerekli laboratuar deneyleri (Ek-8)’de belirtilmiştir.
Sayısal çözümleme
MADDE 53 – (1) Çözüme yönelik sayısal çözümlemelerde
gerekli büro, arazi ve laboratuar çalışmaları sonuçları göz önüne alınarak
izlenecek yöntem aşağıda belirtilmektedir.
a) Kayma öncesi geometri ve kayma koşulları göz önüne alınarak
geri analizle kayma yüzeyi boyunca rezidüel kayma dayanımı parametreleri
belirlenecek, geri analizinde güvenlik sayısı GS< 1 esas alınacaktır.
b) Geri analizden elde edilen parametreler, araştırma
çalışmaları ve laboratuar deneyleri sonucunda bulunan parametrelerle birlikte
yorumlanarak değerlendirilecek ve tasarım parametreleri belirlenecektir. Bu
değerlendirmeler raporda yer alacaktır.
c) Çözüm geometrisi için statik durum (kısa dönem, uzun dönem)
deprem durumu ve gerekiyorsa kazı durumu için kısa dönem stabilite analizleri
yapılacaktır. Rezidüel (Direk kesme) parametrelerin kullanılması durumunda çözüm
için statik durumda GS ≥ 1.30, deprem durumunda GS ≥1.10 kazı durumunda
(heyelanlı alanda kalıcı düzenleme için yapılan projenin önemine, heyelanlı alan
ve çevresinde yapılaşma, heyelan hızı, çalışılan mevsim koşulları, çalışma ve
kazı zorluğuna göre) GS> 1.10 –1.20 değerleri esas alınacaktır.
ç) Yapılan hesaplarda heyelan ana ekseni (en kritik kesit) esas
alınacak, değişen zemin koşulları ve değişen kayma dairesi derinliği için proje
optimizasyonuna yönelik olarak gerekirse diğer (yan) kesitlerde de çalışma
yapılacaktır.
d) Çözümün alternatifli verilmesi halinde alternatifler arası
maliyet karşılaştırması yapılacaktır.
e) Çözüme ait uygulamaya yönelik her türlü plan, profil,
enkesit ve detay paftaları rapor ekinde sunulacaktır.
Karayolunda heyelanların oluşturacağı zarar ve tehlikelerden
korunmak için alınması gereken önlemler
MADDE 54 – (1) Karayolunda heyelanların oluşturacağı
zarar ve tehlikelerden korunmak için alınması gereken önlemler aşağıdadır.
a) Heyelanların başta gelen faktörlerinden olan yer altı suyu
kontrol altına alınarak suyun drenajı sağlanmalıdır. Buna ait yer üstü ve yer
altı drenaj sistemleri ile heyelanların önüne geçecek uygulamalarla yolun
stabilitesi sağlanmalıdır.
b) Heyelandan sonra gerekirse güzergah tamamen değiştirilmeli,
heyelanlı kesim temizlenmeli, köprü ile geçiş sağlanmalı, gevşek malzeme çimento
enjeksiyonu ile stabilize edilmelidir.
c) Destekleme aşağıdaki biçimlerde yapılabilir.
1) Kaya ile, etekteki gevşek malzemenin çimento enjeksiyonu ile
stabilize edilmesi.
2) Kimyasal metotlarla stabilizasyon.
3) Kazı, drenaj, kırmızı kotun kaldırılması.
4) Eteklerde drenaj.
5) İksa (beton, çelik).
6) İstinat duvarı (kâgir veya beton).
7) Kazık çakma (çelik, beton).
8) Ankraj çubukları ile şevin tutturulması (şevler üzerine
çakılan çubukların birbirine bağlanması).
ç) Mukavemet ile kuvvet arasındaki oranın yeniden
değerlendirilmesi; drenaj, (yüzey drenajı, yatay drenler, tünel veya galeri
açma, çatlakların ve eklem yüzeylerinin tecrit edilmesi), şev eteğinin
temizlenmesi, hafif dolgu (dolgu kalınlığının mümkün olduğu kadar az olması)
gibi önlemlerden biri veya birkaçı bir arada uygulanmalıdır.
SEKİZİNCİ KISIM
Zeminlerin Sıvılaşması
Zeminlerin sıvılaşmasının tanımı
MADDE 55 – (1) Sıvılaşma olayı, suya doygun ince taneli
kum ve silt gibi tabakaların deprem titreşimleri sırasında boşluk suyu basıncı
(U) değerinin artması ile efektif yanal gerilmenh-U) sıfır olması sonucuh’= in
(tabakanın sıvı gibi davranarak yüzeye çıkmasıdır.
Sıvılaştırma ölçütleri
MADDE 56 – (1) İnce kum, siltli kum veya killi kum
tabakalarını içeren bir zeminin sıvılaşma olasılığının bulunup bulunmadığını
saptayabilmek için arazi ve laboratuar deneylerinin bir arada kullanıldığı
çeşitli ölçütler ve ampirik formüllerden yararlanılacaktır.
(2) Bu ölçütlerden en önemlileri eşik ivme ölçütlerden,
periyodik kayma gerilmesi, kayma (Shear) dalgası hızı ve sıvılaşma indeksi
kriteri tespit edilmelidir. Yardımcı kriterler olarak da rölatif sıklık oranı,
boşluk basıncının artış oranı, granülometrik değerlendirme, standart penetrasyon
ve ivme kriteri, sismik S dalgası tespitleri yapılmalıdır.
Sıvılaşma riskini azaltıcı önlemler
MADDE 57 – (1) Sıvılaşma potansiyeli yüksek olan bir
zeminde sıvılaşma riskini azaltabilmek için yerine ve durumuna göre çimento veya
kireç ile stabilizasyon, kazık çakılarak temel yüklerinin sıvılaşma potansiyeli
olmayan zemin tabakalarına aktarılması, taş ve kum kazıklar ile stabilizasyon,
vibroflatasyon, yüzeysel veya dinamik kompaksiyon gibi önlemlerden biri veya
birkaçı bir arada uygulanmalıdır.
DOKUZUNCU KISIM
Çığ ve Kaya Düşmesinden Korunma
Alınması gerekli tedbirler ve dikkat edilecek kriterler
MADDE 58 – (1) Karayolu inşaatının yapıldığı ve
yapılacağı bir arazide yolu oluşturan unsurların (yol gövdesi, köprüler,
tüneller ve diğer sanat yapıları) çığ afetine karşı korunması için alınması
gereken tedbirler ve yeni yapılacak yollarda dikkat edilmesi gereken ölçütler
aşağıdadır.
a) Topografik açıdan rakımı 1000 metre ve üzerinde olan 35
dereceden daha dik açıya sahip, rüzgar altı olan çıplak yamaçlarda çığ önleme ve
azaltma teknikleri uygulanacaktır.
b) Çığdan korunma çalışmalarının ilk basamağı olarak haritalama
yapılacaktır. Çığ risk haritalarıyla, çığın sahip olduğu fiziksel özelliklere
bağlı olarak, çığın etkilediği alanlardaki yapılara önleyici kurallar ve
sınırlamalar getirecektir.
c) Çığ haritaları çığ alanlarını gösteren topografik bazlı
haritalardır. Bu haritalarda olmuş ve olası çığ alanları, akma hatları ve çığ
önlem yapıları işaretlenecektir. Çığın meydana geldiği veya gelebileceği tespit
edilen bu alanlar, hava fotoğrafı ve uydu görüntüleri yorumları ile arazi
gözlemlerinin, yerel halktan edinilen bilgiler ışığında hazırlanan "çığ anket
formları" ile beraber değerlendirilmeleri sonucu belirlenecektir.
ç) Çığ haritalarının yapımında kullanılan hava fotoğraflarının
ölçeği 1/25000 ile 1/35000 arasında değişirken, altlık olarak kullanılan
topografik haritaların ölçeği 1/25000’dir. Tüm bu çalışmaların ışığında elde
edilen veriler harita üzerine işlendikten sonra, bütün bilgiler coğrafi bilgi
sistemi (CBS) kullanılarak sorgulanmak ve istenilen ölçekte basılmak üzere
bilgisayar ortamına aktarılır. Çığ haritalarının hazırlanmasından sonra büyük
ölçekte (1/5000 veya daha büyük) çığ risk haritaları o bölge için
hazırlanacaktır.
d) Çığ risk haritalarındaki sınırlara karar verilirken; çığın
tekrarlama periyodu, çarpma basınçları, çığ patikalarının (çığ akış hattı)
genişleme ihtimali, yeni çığ patikalarının oluşma olasılığı ve çalışmanın
yapıldığı bölgede yaşayan insanlar ile yapılan görüşmeler esas alınacaktır.
e) Çığ risk haritalarında çığdan etkilenme derecelerine bağlı
olarak riskli alanlar 4 farklı renk ile gösterilmektedir.
1) Kırmızı: Çığın dönüşüm periyodunun 30 yıldan daha az ve
çarpma basıncının 30 ton/m2’den fazla olduğu yerlerdir. Bu yerlerde herhangi bir
bina veya yapının inşa edilmesi yasaklanmıştır.
2) Mavi: Dönüşüm periyodunun 30 ile 300 yıl arasında olduğu ve
çarpma basıncı 3 ton/m2’nin altında olan yerlerdir. Bu bölgedeki yapılara ancak
ilave teknik önlemler ve inşa teknikleri kullanıldığında sınırlı olarak izin
verilmektedir.
3) Beyaz: Güvenli alanlardır. Herhangi bir çığ tehlikesi
yoktur. Her türlü yapılaşmaya kanunlar çerçevesinde açıktır.
4) Turuncu: Çığ dışındaki diğer afetleri (kaya düşmesi, sel,
heyelan) temsil etmektedir. Bu afetlerin etki alanları genel hatları ile
çizilmekte ve konunun uzmanlarına referans bilgi olma özelliği taşımaktadır.
Çığ riski olan yerlerde uyulması gereken kurallar
MADDE 59 – (1) Çığ riski olan bölgelerde, arazi
kullanımında, yolların inşasında ve korunma yapılarında uygulanması gereken
kurallar aşağıdadır.
a) Çığ akış hızları, akış yükseklikleri ve durma mesafeleri
kullanılan modeller yardımıyla hesaplanacaktır.
b) Yapılaşma için kritik değer olan çığ çarpma basıncının
sınırı 30 kPa/m2’lik (kilo paskal) olarak saptanacaktır. Seçilen noktalarda hali
hazırda bulunan yapılara veya yapılması öngörülen önlem yapılarına (saptırma
duvarı, tünel, çığ barajları, istinat duvarı vb.) gelen dinamik basınç ve
kuvvetler, hesaplar yöntemiyle tahmin edilmelidir.
c) Tüm hesaplamalar akım miktarının tahminine dayanmalıdır.
(2) Modellerle hesap yöntemi; durma bölgesinde yer alan
herhangi bir yapıya gelecek olan basınç, kesme kuvveti, tasarlanan durdurma
yapılarının kar yüzeyinden itibaren olması gereken yükseklikleri vb. çığ önleme
yapıları ve yapılaşmada uygulanması gerekli kurallar ortaya konacak olup, bu
hesaplamalar tahmine dayanan kabullerle oluşturulan parametrelerin kullanımıyla
yapılacaktır.
(3) Bu modellerin yardımı ile yapılaşma yasağı uygulanacak veya
uygun inşaat teknikleri ile yapılaşmaya açık bırakılacak alanların zonlanması
çığların tekrarlama periyotları göz önüne alınarak (Ek-10 Şekil-1)’deki gibi
yapılacaktır.
Çığ riski olan bölgelerde yapılacak yollarda dikkat edilmesi
gereken ölçütler
MADDE 60 – (1) Çığ riski olan bölgelerde yapılacak
yollarda dikkat edilmesi gereken ölçütler aşağıdadır.
a) Yolların, çığların durma mesafesinin dışından geçirmesi için
gerekli titizlik gösterilmelidir. Yolun çığın akış hattının üstünde olması
halinde ve kısa yamaçların olduğu yerlerde, yol dolgu gövdesi yükseltilmiş
olmalıdır.
b) Sürekli çığ olaylarına neden olabileceği düşünülerek
yolların uzun ve dik yamaçlardan geçirilmemesine dikkat edilmelidir.
c) Yolu etkileyen çığlar küçük ise (kısa yamaçlardan geliyorsa)
yolun çığın geldiği tarafına geniş ve derin hendekler açılmalıdır.
ç) Eğer gelen çığlar büyük ise ve yolun güzergahında da
değişiklik yapmak mümkün değilse, birkaç çeşit çığ önlem türü beraber
kullanılmalıdır.
Karayolunda kaya düşmesi, şev
kayması ve erozyona karşı alınması gereken önlemler
MADDE 61 – (1) Karayolunda kaya düşmesi, şev kayması ve
erozyona karşı alınması gereken önlemler aşağıdadır.
a) Yarma ve dolgu şevleri topografyaya uyacak şekilde mümkün
olduğunca yatırılmalı ve yuvarlatılmalıdır.
b) Kaya düşmesi, şev kayması ve erozyona karşı şev yüzeylerinin
bitki örtüsü ile kaplanması sağlanmalıdır.
c) Şev eteği altına düşme ve kaymaları tutacak, istinat duvarı,
iksa, çelik tel kafes yapılar gibi tutucu yapılar teşkil edilmelidir.
ç) Zemin cinsi kademelendirme yapmaya uygun şevlerde proje
kriterlerine göre kademelendirmeler yapılmalıdır.
d) Çok dik ve yüksek şevlerde kaya düşmesi ve şev kopmalarını
önlemek için çelik ankrajlarla güçlendirilen tel ağlar kullanılmalıdır.
e) Kayalık şevlerde, şev yüzeyine beton püskürtmek suretiyle
kaplama yapılmalıdır.
EKLER:
EK-1:
Geoteknik (Zemin Mekaniği ve Temel
Mühendisliği) Proje Raporunda Bulunması Gerekenler:
A- Köprü, Altgeçit, Üstgeçit
Sondajları
Yeni Sayfa 3
belediyelerin "imar", "ımar" ve "imar hukuku", "ımar
hukuku", "kaçak yapı", imar planı", "arazi ve arsa düzenlemesi", "imar para
cezaları", "imar kirliliği suçları", "idare hukuku", "idari yargılama usulü" ve
her türlü imar sorunlarına çözüm getirecek olan "imar hukukcusu" ve "ımar
hukukçusu".
imar hukukçusu
Copyright © Imar Hukukcusu Tüm hakları saklıdır.
Yayınlanma:: 2007-09-25 (1440 okuma)
[ Geri Dön ]
 |
 |
 |
 |
