Bu kısımda imar hukukunu kapsayan idari yargıdan bahsedilmektedir.

İdari Yargı[1]

Devletin görevi, adaleti sağlamak olup, varlığını sürdürmesi de buna bağlıdır.[2] Devletin ulaştığı en ileri düzen HUKUK DEVLETİ’ XE “Hukuk Devleti" dir.[3] Hukuk Devleti, XE "Hukuk Devleti"  faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, yönetilenlere hukuki güvenceler sağlayan devlettir. Bir başka deyişle, Hukuk Devleti sadece yö­netilenlere uyulacak kurallar koyan devlet olmayıp, aynı zamanda koyduğu hukuk kurallarıyla kendisini de bağlı gören devlettir.[4]

Devlet tüm olarak hukuka bağlı olduğu için, tabiatıyla idare de hukuka bağlıdır.[5] İdare hukuku; devletin hukuka bağlılığının neticesi olarak doğ­duğu gibi, idari ihtilaflar ve davalar da idare hukukunun doğumunun ve ge­lişme­sinin bir neticesidir.[6]

İdarenin hukuka bağlılığı hukuk devleti XE “Hukuk Devleti"  ilkesi ile ifade edilmekte­dir.[7] Bu durum, hukuk devletinin bir öğesi olan yasallık ilkesi[8] gereği­dir. İdare­nin denetlenmesinin amacı ve nedeni, kamu hizmet ve faaliyetleri­nin toplu­mun ihtiyaçlarına ve hukuka uygun şekilde yürütülmesini sağla­maktır.[9] Kamu gücünün işlemlerini denetlemek için hak ve özgürlüklerin güvencesi olarak İDARİ YARGININ varlığı zorunludur.[10] Tüm adaletsizlik­leri gidere­rek kamu düzenini güçlendiren yargının, GÜVENCELERİN GÜVENCESİ olduğu evrensel bir gerçektir.[11]

İdarenin eylem ve işlemlerine karşı davaların açıldığı, adli yargının yanında yer almakla birlikte bağımsız ve ayrı bir yargı düzeni bulunan idari yargı yerlerinin mevcut olduğu sisteme İDARİ YARGI SİSTEMİ XE “İdari Yargı Sistemi"  denir. Bu sistem Fransa’da ve Fransız adalet yargı yerlerine duyulan güvensizlikten doğmuştur. Daha sonraları bir ihtiyaca cevap vermeğe başladığının anlaşıl­ması üzerine, diğer Devletlerce de benimsenmiştir. Bu ihtiyaca sebep: kişiler ile idare arasında çıkan uyuşmazlıklara uygulanan hukuk kuralları ile kişiler arasında meydana gelen uyuşmazlıklara uygulanan hukuk kurallarının bir­birlerinden farklı olmaları zorunluluğunun anlaşılmış bulunmasıdır ki idari yargının asıl doğuş sebebi de bu zorunluluk olmuştur. Başka bir deyişle, ki­şinin idareye karşı korunması fikrinin gelişmesi sonucu İDARİ YARGI SİSTEMİ doğmuştur. Tabi ki bu yargı sisteminde uygulanacak hukuk kural­ları da değişik ve farklı olacaktır.[12]

İdarelerin denetlenmesi faaliyeti çeşitli şekillerde ve değişik kuruluş­lar tarafından yerine getirilir. İdare üzerindeki denetim yolları genel olarak “idari denetim”, “siyasal denetim”, “kamuoyu denetimi” ve “yargısal dene­tim” olarak görülür. Hukuk Devletin XE "Hukuk Devleti" de, idarenin eylem ve işlemlerinin taraf­sız ve bağımsız mahkemelerce denetlenmesi bunların arasında en kuvvetli tedbir ve çare olarak karşımıza çıkmaktadır.[13]

Hukuk Devleti XE "Hukuk Devleti"  ilkesine 2. maddesi ile bünyesinde yer veren 1982 Anayasası’nda, bu ilkenin inşası yolunda 125. maddesinde idarenin her türlü eylem ve işlemlerine yargı yolunun açık olduğu belirtilmiş, 155. mad­desin­deki Danıştay-İdari Yargı düzenlemesiyle de adli yargı-idari yargı ayı­rımını benimsemiş ve idarenin yargısal denetiminin idari rejimde içeriğini bulduğu ihtisas mahkemeleri ile yapılacağı öngörülmüştür.[14]

Çünkü, adli mahkemeler, idari uyuşmazlıkların teknik olması ve ka­musal hizmetlerin artması nedeniyle, idarenin teknik inceliklerine inemez­ler.[15] Bu sebeple, adli yargı sisteminden ayrı bir idari yargı sistemin XE “İdari Yargı Sistemi" in ka­bulü[16] gerekir.

Genel olarak, her yüksek mahkeme, alt düzey mahkemeleriyle birlikte bir yargı sistemi oluşturmaktadır.[17] Hukuk Devleti XE "Hukuk Devleti"  ilkesinin bir gereği ola­rak, idarenin yargısal denetimi ile görevli mahkemeler idari yargı düzenini meydana getirmektedir.

İdari Yargı düzeni içinde, kişiler ile idare arasında çıkan ve İdare Hu­kuku ile Vergi Hukukunun uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıkları çözmekle görevli idare ve vergi mahkemeleri vardır. İdare Hukukunun, as­ker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin işlemlerin uygulanmasından kaynak­lanan uyuşmazlıklar Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde çözümlenir.[18]

B. İptal Davası Açılması XE "İptal Davası Açılması"

Hukuk Lûgatı ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, davayı “Bir kimsenin başka bir kimseden hakim önünde hakkını istemesi” olarak tanımlamakta­dır.[19]

Hukuk Devleti, XE "Hukuk Devleti"  insan haklarına saygı gösteren, bu hakları koruyucu adaletli bir hukuk düzeni kurup sürdürmekle kendisini yükümlü sayan, bü­tün etkinliklerde hukuka ve Anayasaya uyan, işlem ve eylemleri bağımsız yargı denetimine bağlı olan devlet demektir. Böyle bir düzenin kurulması, yasama, yürütme ve yargı alanına giren tüm işlem ve eylemlerin hukuk ku­ralları içinde kalması, temel hak ve özgürlüklerin, Anayasal güvenceye bağlanmasıyla olanaklıdır.

İdarenin yargısal yolla denetiminin en önemli, yaygın ve etkili aracı iptal davalarıdır. İptal davaları, idare hukukunun doğuşundan ve oluşumun­dan sonra oraya çıkan, idare hukukuna özgü dava türü olup, bu dava ile idari işlemlerin hukuka uygun olup olmadığı incelenir. İptal davasının amacı hukuk düzenini korumak, idarenin işlem ve eylemlerinde hukuka uygun davranma­sının sağlamaktır. İdari işlemin iptaline ilişkin yargı kararı, anonim ve ob­jektif nitelik taşıması nedeniyle “kesin hüküm” ün klasik anlamının dışında ve onu aşan sonuçlar doğurmaktadır. Örneğin bir yönetmelik hükmünün ip­tali halinde, iptal kararından sadece davacı değil, yönetmelik kapsamında olan herkes yararlanır.

İdari yargıda, “idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve mak­sat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarında dolayı iptalleri için men­faatleri ihlal edilenler tarafından açılan davalar” biçiminde tanımlanan iptal davaları, idarenin hukuka uygun davranmasının sağlayarak hukuk devleti XE “Hukuk Devleti" ni gerçekleştiren önemli yollardandır.

İptal davaları ile idari işlemlerin hukuk kurallarına uygunluğu incelenir. Aykırılığın saptanmasında işlem ortadan kaldırılır. Böylece, idarenin hu­kuk kurallarına uygun şekilde hareket etmesi sağlanarak hukuk düzeni ko­runur.

İptal davaları, kesin ve yürütülmesi zorunlu nitelikteki idari işlemler hakkında açılabilir. Böyle bir idari işlemin iptalinin istenebilmesi için da­vacının menfaatinin ihlal edilmiş olması gerekir. Yargı kararlarında ve öğre­tide “menfaat” davacı ile iptalini istediği idari işlem arasındaki bağı, ilgiyi anlatır. İdari işlem ile dava açan kişi arasında meşru, güncel ve ciddi bir ilişki söz konusu ise davada menfaat bağı bulunduğu kabul edilmektedir. Bunun dışında nesnel (subjektif) bir hakkın ihlal edilmesi koşulu araştı­rılmaz.

İptal davalarında idari işlemin hukuka aykırılığının saptanması duru­munda iptal edilmesi söz konusu iken, tam yargı davalarında idari işlem ve eylemin uygulanmasından ve yürütülmesinden doğan zararların tazmini söz konusudur. Bu iki dava türündeki farklılık ve gerçekleştirilmek istenilen amaç nedeniyledir ki, iptal davasında davacı olabilmek için “menfaat ihlali” ye­terli görülmüş iken; tam yargı davalarında idari eylem ve işlemlerden do­layı davacının “hakkının da ihlal” edilmesi gerekmektedir.[20]

imar hukukçusu Cafer Ergen

Copyright © Imar Hukukcusu Tüm hakları saklıdır.

Yayınlanma:: 2007-06-03 (2479 okuma)