idare hukuku

İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNU ŞERHİ

GİRİŞ

Devletin görevi, adaleti sağlamak olup, varlığını sürdürmesi de buna bağlıdır.[1] Devletin ulaştığı en ileri düzen HUKUK DEVLETİ’ XE “Hukuk Devleti" dir.[2] Hukuk Devleti, XE "Hukuk Devleti"  faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, yönetilenlere hukuki güvenceler sağlayan devlettir. Bir başka deyişle, Hukuk Devleti sadece yö­netilenlere uyulacak kurallar koyan devlet olmayıp, aynı zamanda koyduğu hukuk kurallarıyla kendisini de bağlı gören devlettir.[3]

Devlet tüm olarak hukuka bağlı olduğu için, tabiatıyla idare de hukuka bağlıdır.[4] İdare hukuku; devletin hukuka bağlılığının neticesi olarak doğ­duğu gibi, idari ihtilaflar ve davalar da idare hukukunun doğumunun ve ge­lişme­sinin bir neticesidir.[5]

İdarenin hukuka bağlılığı hukuk devleti XE “Hukuk Devleti"  ilkesi ile ifade edilmekte­dir.[6] Bu durum, hukuk devletinin bir öğesi olan yasallık ilkesi[7] gereği­dir. İdare­nin denetlenmesinin amacı ve nedeni, kamu hizmet ve faaliyetleri­nin toplu­mun ihtiyaçlarına ve hukuka uygun şekilde yürütülmesini sağla­maktır.[8] Kamu gücünün işlemlerini denetlemek için hak ve özgürlüklerin güvencesi olarak İDARİ YARGININ varlığı zorunludur.[9] Tüm adaletsizlik­leri gidere­rek kamu düzenini güçlendiren yargının, GÜVENCELERİN GÜVENCESİ olduğu evrensel bir gerçektir.[10]

İdarenin eylem ve işlemlerine karşı davaların açıldığı, adli yargının yanında yer almakla birlikte bağımsız ve ayrı bir yargı düzeni bulunan idari yargı yerlerinin mevcut olduğu sisteme İDARİ YARGI SİSTEMİ XE “İdari Yargı Sistemi"  denir. Bu sistem Fransa’da ve Fransız adalet yargı yerlerine duyulan güvensizlikten doğmuştur. Daha sonraları bir ihtiyaca cevap vermeğe başladığının anlaşıl­ması üzerine, diğer Devletlerce de benimsenmiştir. Bu ihtiyaca sebep: kişiler ile idare arasında çıkan uyuşmazlıklara uygulanan hukuk kuralları ile kişiler arasında meydana gelen uyuşmazlıklara uygulanan hukuk kurallarının bir­birlerinden farklı olmaları zorunluluğunun anlaşılmış bulunmasıdır ki idari yargının asıl doğuş sebebi de bu zorunluluk olmuştur. Başka bir deyişle, ki­şinin idareye karşı korunması fikrinin gelişmesi sonucu İDARİ YARGI SİSTEMİ doğmuştur. Tabi ki bu yargı sisteminde uygulanacak hukuk kural­ları da değişik ve farklı olacaktır.[11]

İdarelerin denetlenmesi faaliyeti çeşitli şekillerde ve değişik kuruluş­lar tarafından yerine getirilir. İdare üzerindeki denetim yolları genel olarak “idari denetim”, “siyasal denetim”, “kamuoyu denetimi” ve “yargısal dene­tim” olarak görülür. Hukuk Devletin XE "Hukuk Devleti" de, idarenin eylem ve işlemlerinin taraf­sız ve bağımsız mahkemelerce denetlenmesi bunların arasında en kuvvetli tedbir ve çare olarak karşımıza çıkmaktadır.[12]

Hukuk Devleti XE "Hukuk Devleti"  ilkesine 2. maddesi ile bünyesinde yer veren 1982 Anayasası’nda, bu ilkenin inşası yolunda 125. maddesinde idarenin her türlü eylem ve işlemlerine yargı yolunun açık olduğu belirtilmiş, 155. mad­desin­deki Danıştay-İdari Yargı düzenlemesiyle de adli yargı-idari yargı ayı­rımını benimsemiş ve idarenin yargısal denetiminin idari rejimde içeriğini bulduğu ihtisas mahkemeleri ile yapılacağı öngörülmüştür.[13]

Çünkü, adli mahkemeler, idari uyuşmazlıkların teknik olması ve ka­musal hizmetlerin artması nedeniyle, idarenin teknik inceliklerine inemez­ler.[14] Bu sebeple, adli yargı sisteminden ayrı bir idari yargı sistemin XE “İdari Yargı Sistemi" in ka­bulü[15] gerekir.

Genel olarak, her yüksek mahkeme, alt düzey mahkemeleriyle birlikte bir yargı sistemi oluşturmaktadır.[16] Hukuk Devleti XE "Hukuk Devleti"  ilkesinin bir gereği ola­rak, idarenin yargısal denetimi ile görevli mahkemeler idari yargı düzenini meydana getirmektedir.

İdari Yargı düzeni içinde, kişiler ile idare arasında çıkan ve İdare Hu­kuku ile Vergi Hukukunun uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıkları çözmekle görevli idare ve vergi mahkemeleri vardır. İdare Hukukunun, as­ker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin işlemlerin uygulanmasından kaynak­lanan uyuşmazlıklar Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde çözümlenir.[17]

Anayasa’da Türkiye Cumhuriyeti’nin demokratik bir hukuk devleti olduğu vurgulanırken, Devlet içinde tüm kamusal yaşam ve yönetimin yargı denetimine bağlı olması amaçlanmıştır. Çünkü yargı denetimi hukuk devletinin olmazsa olmaz koşuludur. Anayasa’nın 125. maddesinin birinci fıkrasındaki “idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır” kuralıyla amaçlanan etkili bir yargısal denetimdir. Bu kural, yönetimin kamu hukuku ya da özel hukuk alanına giren tüm eylem ve işlemlerini kapsamaktadır.

Tarihsel gelişimine paralel olarak Anayasa’da adlî ve idarî yargı ayrımına gidilmiş, kimi maddelerinde bu ayrıma ilişkin kurallar yer almıştır. Anayasa’nın 125 maddesinin birinci fıkrasında, “idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır” 140. maddesinin birinci fıkrasında, “Hakimler ve savcılar adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları olarak görev yaparlar”; 142. maddesinde “Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir”; 155. maddesinin birinci fıkrasında da, “Danıştay, idarî mahkemelerce verilen kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar” biçimindeki düzenlemeler idarî-adlî yargı ayrılığının kurumsallaştığının kanıtıdır. Bu düzenlemeler gereği idarî uyuşmazlıkların çözümünde idare ve vergi mahkemeleriyle Danıştay yetkili kılınmıştır. Belirtilen nedenlerle kural olarak, idarenin kamu gücü kullandığı ve kamu hukuku alanına giren işlem ve eylemleri idarî yargı, özel hukuk alanına giren işlemleri de adli yargı denetimine tabi olacaktır.

Anayasa’nın yürütme bölümünde yer alan 125. maddesiyle idarenin her türlü eylem ve işlemlerini yargı denetimine bağlı tutulduktan sonra, maddenin diğer fıkraları da idari yargı sisteminde geçerli olan ilkeleri belirlemektedir.

İdari işlemlere karşı açılacak davalarda sürenin yazılı bildirim tarihinden itibaren başlaması, idarî eylem ve işlem niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı verme yasağı, yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için gerekli olan koşullar, yürütmenin durdurulması kararına getirilebilecek sınırlamalar ve idarenin verdiği zararı ödeme yükümlülüğü, ağırlıklı olarak adlî yargı sistemi için değil, idarî yargı sistemi için geçerli olan temel ilkelerdir.

Hukuk aleminde idarenin değişiklik, yenilik doğuran irade açıklamaları şeklinde genel ifadesini bulan “idari işlem”ler, Anayasal sınırlar içinde “görev ve yetki”leri haiz olan idarenin, yükümlülüklerini yerine getirme ve özellikle kamu hizmetlerini görebilmede sahip olduğu başlıca vasıtalardan biridir. Kişilerin, hukuksal durumlarını statülerinin belirlediği idare hukuku alanında bu statülere giriş ve çıkış hep idari işlemler vasıtasıyla olmaktadır.

Yasal bir tanımı olmayan, idari işlemin nitelikleri öğreti ve idari yargı kararlarıyla belirlenmektedir. Buna göre bir tasarruf veya kararın idari işlem sayılabilmesi için, bunun bir kamu kurumunca ya da idare örgütü içinde yer alan bir idari makamca verilmiş olması ve idarenin idare hukuku alanında gördüğü idari faaliyetlerle ilgili bulunması gerekir. Diğer bir deyişle, idarece kullanılan yetki ile serdedilen kamusal irade, etki ve sonuçlarını idare hukuku alanında göstermelidir.

Anayasa’nın “Danıştay” başlığını taşıyan 155 inci maddesinde; “Danıştay, İdari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir İdari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.” demektedir.

Görülüyor ki, bu madde Danıştay’ın yaklaşık bir asırdan beri sürdürmekte olduğu “ilk ve son derece mahkeme” özelliğini dikkate alarak bu özelliği muhafaza etmek zorunluluğunu duymuştur.

Danıştay bu özelliği ile Türk idare hukuku ve İdari yargılama usulü hukukunun tüm ilkelerini, idare hukuku anlayışını içtihatları ile, aldığı diğer kararlarla, gelişen toplum koşullarına ve demokrasi ilkelerine uygun biçimde oluşturmuş ve geliştirmiştir.

Danıştay bu başarısını kuşkusuz, büyük ölçüde ilgili dairelerin belli dallarda ihtisaslaşmış, uzmanlaşmış olmasına borçludur.

Bu nedenle 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun açıklamasında Danıştay’ın içtihadının önemini vurgulamaya gerek yoktur.

Biz de bu çalışmamızda, idari yargı sisteminin usul hükümlerini düzenleyen 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu şerhini hazırlamaya çalıştık. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu şerhini maddeler bazında ele aldık. Her bir madde ile ilgili olarak Danıştay’ın ve Uyuşmazlık Mahkemesinin içtihatlarını özet olarak madde metninin altında vermeğe çalıştık. Amacımız ise 2577 sayılı Yasanın herhangi bir maddesini ve altında yer alan şerhleri okuyan kimseye o madde ile ilgili olarak bir fikir ya da bakış açısı kazandırmaktı.

İdari Yargı Hâkimliği mesleğine başladığımız ilk günlerde nerede çok önemli bir içtihat görüp duyduğumuz zaman hemen onu bir fihriste not ederdik. Daha sonra o konu ile ilgili bir dava çözümlerken bu fihristten çokça yararlanırdık.

Ancak böyle bir fihrist tutamayan ya da mesleğin henüz başında olan meslektaşlarımıza ve idari yargı ile ilgilenen tüm hukukçulara ya da idari yargıda açılan davalara davacı veya davalı idarenin yöneticisi olarak taraf olan herkese faydalı ve pratik bilgiler sunacak şekilde hazırlanan bu kitabın tüm okurlara yararlı olmasını temenni ediyorum.

idare hukuku, idare hukuku davaları, idare hukukuna giriş, idare hukuku uzmanı, idare hukukcusu, idare uzmanı, idare
hukukçusu, "idare hukuku", ıdare hukuku, idare hukukunda iptal ve tam yarı
(tazminat) davaları, idare hukukunda bilirkişi, idare hukuku rehberi, idare
hukuku içtihatları, idare hukuku kararları, idare hukuku mahkemeleri, idare
hukuku yüksek yargı yerleri, idare hukuku merkezi, idari yargı, idari yargı davaları, idari yargılama usulü
kanunu, belediyelerin "imar", "ımar" ve "imar hukuku", "ımar hukuku", "kaçak yapı",
imar planı", "arazi ve arsa düzenlemesi", "imar para cezaları", "imar kirliliği
suçları", kamulaştırma, kamulaştırmasız el atma, imar affı, tapu tahsis belgesi,
imar dava dilekçe örnekleri, imar hukuku davalarına rapor hazırlama, imar
hukukundan kaynaklanan tazminat davaları, ecrisimisl, korunması gerekli kültür
ve taşınmaz varlıkları, sit alanları, eski eser, yıkılan ve yanan tarihi
eserler, ulaşım planı, çevre düzeni planı, nazım imar planı, uygulama imar
planı, mevzi imar planı, ilave imar planı, inşaat ruhsatı, yapı kullanma izni,
imar hukuku ile ilgili kanunlar, imar hukuku ile ilgili yönetmelikler ve her
türlü imar sorunlarına çözüm getirecek olan "imar hukukcusu" ve "ımar
hukukçusu". imar davası, idari yargı uzmanı,

idari yargı uzmanı (idare hukuku)

Copyright © Imar Hukukcusu Tüm hakları saklıdır.

Yayınlanma:: 2008-06-15 (1896 okuma)